پیام سپاهان - وطن امروز / «یک گام تا آخرالزمان هسته‌ای؟» عنوان یادداشت روز در روزنامه وطن امروز به قلم علیرضا حقیقت است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
سال 1945 در حالی که رهبران متفقین به عنوان فاتحان جنگ دوم جهانی روی ویرانه‌های برلین، نشست پوتسدام را ترتیب دادند، هری ترومن، رئیس‌جمهور آمریکا به ژوزف استالین، رهبر اتحاد جماهیر شوروری اطلاع داد ایالات متحده به سلاح هسته‌ای دست یافته است. اگرچه به طور نمادین سخنرانی مشهور وینستون چرچیل در میزوری آمریکا، آغاز جنگ سرد دانسته می‌شود اما در حقیقت خبر دسترسی واشنگتن به سلاح هسته‌ای که توسط ترومن به استالین داده شد، نقطه عطف نظم جدید جهانی و نقطه شروع بازدارندگی هسته‌ای در صحنه سیاست بین‌الملل پساجنگ شد.
8 دهه بعد دونالد ترامپ چند ساعت پیش از دیدار خود با شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «به دلیل برنامه‌های آزمایشی سایر کشورها، من به وزارت جنگ دستور داده‌ام آزمایش سلاح‌های هسته‌ای ما را به طور برابر آغاز کند. این روند فوراً آغاز خواهد شد».
زمان‌بندی انتشار پست ترامپ بی‌تردید هم به چین و هم به روسیه مربوط است، این اتفاق چند ساعت پیش از دیدار او با شی منتشر شد. ترامپ می‌خواست احتمالا با تقلید از هری ترومن، پیش از مذاکره با رئیس‌جمهور چین، چه درباره تجارت و چه درباره سلاح‌های هسته‌ای، اهرم فشار ایجاد کند یا تصویری از یک رهبر مقتدر نشان دهد؛ امری که این احتمال را تقویت کرد که ترامپ شاید قصد دارد سیگنالی درباره گفت‌وگویی با شی درباره کنترل تسلیحات هسته‌ای داشته باشد؛ موضوعی که رئیس‌جمهور آمریکا پیش‌تر نیز در اظهارنظرهایش درباره اولویت دادن به مذاکرات برای «خلع سلاح هسته‌ای» با روسیه و چین به آن اشاره کرده بود. برای نمونه، ترامپ ماه آگوست گفته بود: «یکی از کارهایی که می‌کوشیم با روسیه و چین انجام دهیم، خلع سلاح هسته‌ای است و این موضوع بسیار مهم است». پست ترامپ تنها چند هفته پس از آن منتشر شد که پوتین پیشنهاد داد در صورتی که ایالات متحده نیز همین کار را انجام دهد، روسیه به رعایت محدودیت‌های معاهده کاهش تسلیحات راهبردی جدید سال 2010 (نیواستارت) ادامه دهد. 28 اکتبر، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه ابراز امیدواری کرد ترامپ به پیشنهاد پوتین و اصول مطرح‌شده در نشست آنکوریج پاسخ مثبت دهد. جز یک اظهارنظر گذرای ترامپ اما هیچ اعلام رسمی‌ای از سوی کاخ سفید درباره آینده نیواستارت -که قرار است فوریه 2026 منقضی شود و آخرین توافق دوجانبه راهبردی کنترل تسلیحات از این نوع است - انجام نشده است. دستور ترامپ همچنین ممکن است تلاشی برای ایجاد اهرم مذاکراتی در برابر مسکو باشد.
ممکن است رئیس‌جمهور ایالات متحده در واکنش به آزمایش‌های اخیر روسیه در حوزه سامانه‌های حمل تسلیحات هسته‌ای و کلاهک‌های اتمی چنین موضعی گرفته باشد. 21 اکتبر، ولادیمیر پوتین اعلام کرد روسیه موشک کروز هسته‌ای «بوروستنیک» را با موفقیت آزمایش کرد؛ موشکی که گفته می‌شود توانایی اجرای حملات دوربرد و ماندگاری طولانی‌مدت در هوا را دارد. رئیس‌جمهور روسیه برد آن را 14 هزار کیلومتر اعلام کرد. دونالد ترامپ این آزمایش را «نامناسب» خواند. خبرگزاری رویترز نوشت: در حالی که رئیس‌جمهور آمریکا لفاظی‌ها و مواضع خود را در قبال روسیه تشدید کرده است، پوتین با آزمایش موشک کروز جدید بوروستنیک در 21 اکتبر و رزمایش‌های پرتاب موشک هسته‌ای در 22 اکتبر، علناً قدرت هسته‌ای خود را به نمایش گذاشته.
بازار ![]()
روسیه همچنین اخیراً اژدر هسته‌ای «پوسایدون» که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای را دارد، آزمایش کرده است؛ اژدری که به گفته تحلیلگران نظامی، قادر است با ایجاد امواج رادیواکتیو گسترده در اقیانوس، مناطق ساحلی را ویران کند. جزئیات تاییدشده کمی درباره پوسایدون که نام آن از خدای دریا در یونان باستان گرفته شده، وجود دارد اما اساساً این سلاح ترکیبی از یک اژدر و یک پهپاد با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای است. تحلیلگران معتقدند برد آن 10000 کیلومتر (6200 مایل) است و می‌تواند با سرعت 185 کیلومتر در ساعت حرکت کند.
پوتین در حالی که در بیمارستانی در مسکو با سربازان روس زخمی در جنگ اوکراین چای و کیک صرف می‌کرد، گفت این آزمایش روز سه‌شنبه انجام شده است. پوتین افزود: چیزی شبیه به این وجود ندارد. هیچ راهی برای رهگیری پوسایدون وجود ندارد.
این در حالی است که بلاروس هم قصد دارد موشک بالستیک میان‌برد ساخت روسیه با نام «ارشنیک» را که قادر است چندین کلاهک هسته‌ای حمل کند، ماه دسامبر مستقر کند. اندیشکده آمریکایی CSIS در این رابطه نوشت: به بیان دیگر، اشاره ترامپ به «شروع آزمایش» بر «پایه‌ای برابر» ممکن است فراخوانی برای پیشبرد قاطعانه‌تر پلتفرم‌های جدید هسته‌ای باشد.
آزمایش‌های هسته‌ای مسکو در فضایی انجام می‌شود که آمریکا در حال تصمیم برای تحویل موشک‌های تاماهاوک به اوکراین است. عرضه موشک‌های تاماهاوک به اوکراین می‌تواند قابلیت‌های تهاجمی آن را به طور قابل توجهی افزایش دهد و کی‌یف را قادر کند اهدافی را در اعماق خاک روسیه، از جمله پایگاه‌های نظامی، مراکز لجستیکی، فرودگاه‌ها و مراکز فرماندهی که در حال حاضر خارج از دسترس هستند، هدف قرار دهد. موشک تهاجمی زمینی تاماهاوک یک موشک کروز دوربرد است که معمولاً از دریا برای حمله به اهداف در مأموریت‌های تهاجمی عمیق پرتاب می‌شود. این موشک کروز هدایت‌شونده دقیق می‌تواند اهداف را از فاصله 1000 مایلی (1600 کیلومتری) حتی در حریم هوایی بشدت محافظت‌شده هدف قرار دهد. این موشک 6.1 متر طول، 2.6 متر طول بال و حدود 1510 کیلوگرم وزن دارد.
دستور جدید ترامپ برای انجام آزمایش جدید هسته‌ای در شرایطی است که جز کرهشمالی، هیچ کشوری از اواخر دهه 1990 تاکنون آزمایش هسته‌ای انجام نداده است. پیمان جامع منع آزمایش هسته‌ای (CTBT) که سال 1997 تصویب شد، تاکنون توسط 187 کشور امضا شده است. دستور رئیس‌جمهور آمریکا نشانه‌ای از رقابت فزاینده هسته‌ای میان ایالات متحده، روسیه و چین است. سال 1963 ایالات متحده، بریتانیا و اتحاد جماهیر شوروی با امضای پیمانی، انجام آزمایش‌های هسته‌ای در جو، فضا و زیر آب را ممنوع کردند. این تصمیم پس از بحران موشکی کوبا گرفته شد. سال 1974 پیمان منع آزمایش در آستانه (Threshold Test Ban Treaty) امضا شد که قدرت انفجار آزمایش‌های زیرزمینی را به زیر 150 کیلوتن محدود می‌کرد. در نهایت، سال 1997 پیمان جامع منع آزمایش هسته‌ای تمام انواع آزمایش‌های هسته‌ای را ممنوع کرد. از زمان آغاز مذاکرات پیمان جامع منع آزمایش هسته‌ای (CTBT) در سال 1995، ایالات متحده بر این موضوع پافشاری کرده که این پیمان، به طور کامل و مطلق، هرگونه بازده انفجاری را ممنوع می‌کند. فارن‌افرز مارس امسال (اسفند 1403) در گزارشی جامع نوشت: با سرعت گرفتن روند برچیدن عناصر اساسی نظم بین‌الملل پس از جنگ توسط دولت دوم ترامپ، به نظر می‌رسد این دولت برخی پیامدهای آشکار اقدامات خود از جمله آغاز دور جدیدی از اشاعه هسته‌ای را در نظر نگرفته است. سیاست‌های تهاجمی ترامپ و از هم گسیختن اصول و قواعد ساختار نظام بین‌الملل به دست آمریکا و عبور از آن به عنوان قوانینی که خود واشنگتن برای یک نظم مبتنی بر قوانین پایه‌گذاری کرده بود، رقابت‌های هسته‌ای در جهان را تشدید کرده است. حمله ایالات متحده به تاسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای ایران که تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود، آخرین مورد از نابود کردن رژیم منع اشاعه جهانی است. مقامات آمریکایی ادعا می‌کنند برنامه هسته‌ای ایران را به عقب رانده‌اند و تهران حق ندارد دوباره این برنامه را از سر بگیرد اما رویدادهای اخیر برای سیاست‌گذار ایرانی دارای یک پیام ویژه است که وضعیت هسته‌ای در جهان به چه سمت و سویی در حال حرکت و تغییر است. به نوشته فارن‌افرز، رژیم منع اشاعه که مانع گسترش تسلیحات هسته‌ای در سطحی وسیع شده است، در واقع یک اقدام داوطلبانه از سوی کشورها برای محدود کردن خودشان است. کشورهایی که به این رژیم پایبندند، احساس امنیت بیشتری در چارچوب آن دارند اما این احساس امنیت تا حد زیادی به این دلیل است که این رژیم درون یک نظام بین‌المللی گسترده‌تر تحت نظارت آمریکا قرار دارد. این شبکه مشارکت‌های بین‌المللی همان چیزی است که دولت ترامپ در حال از هم گسیختن آن است.
رسانه شورای روابط خارجی آمریکا به قلم گیدئون رز نوشت: همه باید درک کنند اگر نظم لیبرال فروبپاشد، رژیم منع اشاعه هسته‌ای نیز همراه با آن سقوط خواهد کرد و در این صورت، قدرت‌هایی که برای دستیابی به تسلیحات هسته‌ای شتاب خواهند کرد، دوستان سابق آمریکا خواهند بود؛ کشورهایی که دیگر اطمینان ندارند می‌توانند به تضمین‌های امنیتی ایالات متحده تکیه کنند و حتی ممکن است از اعمال فشار آمریکا بیم داشته باشند. از آنجا که خطرناک‌ترین مرحله فرآیند اشاعه، همواره دوره‌ای است که کشورها در آستانه عبور از آستانه هسته‌ای قرار دارند، اگر دولت ترامپ مسیر خود را تغییر ندهد، احتمالاً سال‌های پیش رو با بحران‌های هسته‌ای تعریف خواهد شد.
اکنون که ایالات متحده به یک متحد غیرقابل اعتماد تبدیل شده است، یکی از مسیرهایی که کشورهای در جست‌وجوی حفاظت می‌توانند پیش بگیرند، تأمین بازدارندگی گسترده از سوی یک ارائه‌دهنده دیگر است. به عنوان مثال، فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان اعلام کرده است قصد دارد «با بریتانیایی‌ها و فرانسوی‌ها گفت‌وگو کند تا ببیند آیا امکان گسترش چتر هسته‌ای آنها به آلمان وجود دارد یا نه». دیگر اعضای ناتو نیز ممکن است مسیر مشابهی را دنبال کنند. کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا و امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه به این ایده روی خوش نشان داده‌اند، بنابراین ممکن است بزودی یک بازدارندگی هسته‌ای واقعاً اروپایی پدیدار شود.
بنابراین برخی کشورها ممکن است تصمیم بگیرند برای اطمینان بیشتر، به طور مستقل سلاح هسته‌ای تولید کنند. رژیم صهیونیستی در دهه 1950 برنامه تسلیحات هسته‌ای خود را آغاز و کمک‌های گسترده‌ای از فرانسه دریافت کرد. تصور می‌شود اسرائیلی‌ها تا اواخر دهه 1960 نخستین بمب اتم خود را ساخته باشند و در دهه‌های بعد صدها کلاهک دیگر به زرادخانه خود اضافه کرده باشند. پاکستان نیز پس از مشاهده هسته‌ای شدن دشمن دیرینه‌اش، هند، دهه 1970 برنامه مخفیانه خود را آغاز کرد. پس از دریافت کمک‌های فراوان از چین و کرهشمالی، اسلام‌آباد سال 1998 موفق به انجام آزمایش هسته‌ای شد. فارن‌افرز همچنین نوشت: اگر کره‌‌جنوبی به سلاح هسته‌ای دست یابد، احتمالاً ژاپن نیز همین مسیر را دنبال خواهد کرد. از دهه 1960، توکیو متعهد شده تسلیحات هسته‌ای نداشته باشد، آنها را تولید نکند و اجازه ورودشان به خاک خود را ندهد اما در عین حال، برنامه پیشرفته انرژی هسته‌ای، ذخایر بزرگی از پلوتونیوم جداشده و یک صنعت دفاعی پیشرفته دارد. هر دولتی در ژاپن، در صورت پذیرش پیامدهای داخلی و بین‌المللی می‌تواند در عرض چند ماه به سلاح هسته‌ای دست یابد. هنوز کسی نمی‌داند آیا دولت ترامپ واقعاً تا آنجا پیش خواهد رفت که اتحادهایی را که نسل‌های پیشین آمریکا بنا کرده‌اند، کنار بگذارد یا نه اما اگر چنین کند، نباید تعجب کرد که متحدان سابق آمریکا برخی از انتخاب‌هایی را که بر مبنای فرضیه تداوم حمایت ایالات متحده انجام داده بودند، دوباره ارزیابی کنند. هنوز برای پیش‌بینی سرنوشت این دنیای عجیب و جدید بسیار زود است اما به نظر می‌رسد موانع روانی‌ای که تاکنون مانع گسترش تسلیحات هسته‌ای شده بود، ممکن است فروریخته باشد.