نه به‌بازنده

پیام سپاهان - همشهری /متن پیش رو در همشهری منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
ایران با رد دعوت ترامپ، نقشه قهرمان‌سازی صلح را برهم زد
حضورنیافتن ایران در نشست شرم‌الشیخ مصر با محوریت صلح غزه در حالی با واکنش‌های متفاوت رسانه‌ها و فعالان سیاسی داخلی مواجه شد که حضور جمهوری‌اسلامی در هر سطحی در این نشست، بیش از هر چیز به‌عنوان تأییدی بر طرح مشترک واشنگتن و تل‌آویو برای آینده منطقه ارزیابی می‌شود. برخی فعالان سیاسی در روزهای اخیر در حالی بر ضرورت حضور ایران در نشست شرم‌الشیخ تأکید داشتند که روز دوشنبه مقام‌های مختلف دستگاه دیپلماسی جمهوری‌اسلامی به‌صورت شفاف، دلایل راهبردی ایران را برای شرکت‌نکردن در این اجلاس تشریح کردند.
شواهد و قرائن نشان می‌دهد برنامه واشنگتن برای نشست مصر، که از حدود 20کشور نیز برای حضور در آن دعوت شده است، پیشبرد کلان‌پروژه «صلح خاورمیانه» است؛ پروژه‌ای که توافق آتش‌بس در غزه «گام نخست» آن به‌حساب می‌آید.
در این میان اظهارات رئیس‌جمهور آمریکا در روزهای اخیر مبنی بر «حمایت تهران از توافق حماس و تل‌آویو»، پرده از طراحی ویژه‌ای برمی‌دارد که حضور ایران در نشست شرم‌الشیخ نیز بخشی از آن محسوب می‌شود. این درحالی است که جمهوری‌اسلامی در روزهای اخیر موضع خود را درباره تحولات اخیر در غزه به روشنی تبیین و به‌عنوان حامی جبهه مقاومت فلسطینی، تأکید کرده ‌است که از اقدام و ابتکاری حمایت می‌کند که متضمن «توقف جنگ نسل‌کشی»، «خروج نظامیان اشغالگر»، «ورود کمک‌های بشردوستانه»، «آزادی اسرای فلسطینی» و «احقاق حقوق بنیادین فلسطینیان» باشد. در چنین شرایطی بررسی دلایل ایران برای عدم‌حضور در نشست شرم‌الشیخ بیش از هر چیز نشان‌دهنده مواضع اصولی تهران در قبال تحولات جاری در منطقه است.
بازی در پازل ترامپ
گزاره: ترامپ در روزهای اخیر کوشید با قدردانی مزورانه از ایران، کشورمان را به‌عنوان حامی طرح صلح خود معرفی کند.
واقعیت ماجرا: ترامپ در شرایط کنونی مشغول ایفای نقشی مشابه آنچه در جریان جنگ 12روزه شاهد آن بودیم، است. یعنی می‌کوشد نتانیاهو را از باتلاق جنگ غزه نجات دهد. درحالی‌که آمریکا و رژیم‌صهیونیستی تا پیش از این بر طبل نابودی حماس می‌کوبیدند، اکنون پذیرفته‌اند که برای نجات تل‌آویو مسیری جز مذاکره با مقاومت وجود ندارند.
رویکردهای تعامل‌ناپذیر
گزاره: برخی در روزهای اخیر تأکید داشتند حضور ایران در نشست شرم‌الشیخ و تعامل با آمریکا در شرایط کنونی می‌تواند گره‌گشا باشد.
واقعیت ماجرا: همانگونه که وزیر امورخارجه طی پستی در شبکه‌های اجتماعی مطرح کرد، تعامل با افرادی که از یک‌سو به مردم ایران حمله می‌کنند و ازسوی دیگر همچنان راهبردهای «تهدیدمحور» و «تحریم‌محور» را مدنظر دارند، در شرایط کنونی راهگشا نخواهد بود.
ملاقات با ترامپ، مغایر با منافع ملی
گزاره: برخی فعالان سیاسی در روزهای اخیر اینگونه استدلال کرده‎‌اند که ایران باید حتما در نشست شرم‌الشیخ حضور یابد؛ ازجمله:
صادق زیباکلام: جناب پزشکیان، شما را به خدا و به‌خاطر سعادت نسل‌های آینده ایران، این فرصت تاریخی را از دست ندهید و در آن کنفرانس شرکت کنید.
غلامحسین کرباسچی:... می‌رفتید افشاگری می‌کردید و مظلومیت ملت ایران را فریاد می‌زدید، بهتر نبود؟
حمید ابوطالبی:... آمریکا تصمیم گرفته سیاست خود را در قبال ایران تغییر دهد؛ تحولی بزرگ در ساختار منطقه‌ای.
عبدالله رمضان‌زاده:... آیا وزارت خارجه فقط برای تعامل با دوستان است؟ جنگ‌ها چگونه پایان می‌یابند؟ 
محمد قوچانی: باید به انفعال دیپلماتیک پایان داد و جهان را شگفت‌زده کرد؛ چنان‌که حماس‌ثابت کرد مقاومت یک شکل ندارد.
بازار
واقعیت ماجرا: محور استدلال‌های برخی فعالان سیاسی درباره ضرورت حضور ایران در نشست شرم‌الشیخ، ازجمله در مواردی که در بالا اشاره شد، «تامین منافع ملی»، «لزوم تعامل دیپلماتیک» و موضوع‌هایی از این دست است، اما نکته اینجاست که تجربه مذاکراتی اخیر ازجمله در ماجرای حمله به ایران و بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران نشان می‌دهد تعامل دیپلماتیک به‌مثابه حربه‌ای برای طرف مقابل برای اعمال فشار بیشتر بر ایران است؛ بنابراین باید با درایت بیشتری وارد رایزنی‌های دیپلماتیک شد. ازسوی دیگر باید توجه داشت که حضورنیافتن در چنین نشست‌هایی انعکاس اعتراضی به‌مراتب تاثیرگذارتری خواهد داشت و از ده‌ها حضور معنادارتر است. از سوی دیگر، همانگونه که مقام‌های ارشد ایران بارها تکرار کرده‌اند، ایران مشغول مذاکره با آمریکا بود که به ایران حمله شد؛ موضوعی که در توصیه‌های مذاکراتی به مقام‌های ایرانی مورد غفلت قرار گرفته است.
بی‌اعتمادی ایران
گزاره: ضرورت حفظ قدرت تأثیرگذاری ایران در معادلات آینده منطقه یکی دیگر از استدلال‌های مطرح‌شده درباره لزوم حضور جمهوری‌اسلامی در نشست مصر بود که در روزهای اخیر به‌کرات ازسوی برخی چهره‌های سیاسی مطرح شد.
واقعیت ماجرا: درباره این استدلال 2نکته محوری قابل ذکر است؛ نخست اینکه باید درنظر داشت که حضور در این نشست به‌مثابه تأیید ضمنی طرح ترامپ برای غزه و درمجموع «خاورمیانه آینده» است. این درحالی است که تهران زیر بار توافقی که به بانیان آن اعتماد ندارد، نخواهد رفت. نکته دوم نیز این است که ایران از پایان نسل‌کشی و اشغالگری در غزه و همچنین ورود کمک‌های بشردوستانه به این منطقه حمایت کرده است و درصورتی که شروط حماس درباره «آینده غزه» و موضوع «خلع سلاح» رعایت نشود، ایران نیز از توافق حمایت نخواهد کرد. بنابراین در شرایط کنونی تأیید ضمنی طرح ترامپ برای غزه با حضور در شرم‌الشیخ در راستای راهبردهای منطقه‌ای ایران نیست.
ترامپ، قهرمان صلح؟!
گزاره: رئیس‌جمهور آمریکا طی هفته‌ها و ماه‌های اخیر با تأکید مستمر بر اینکه به 7جنگ پایان داده است، می‌کوشد اکنون خود را «قهرمان صلح» در غزه معرفی کند.
واقعیت ماجرا: حضور ایران در نشست شرم‌الشیخ می‌توانست به‌عنوان تأییدی بر برچسب ناچسب «صلح‌طلبی ترامپ» باشد. این درحالی است که واقعیت‌های میدانی، به‌ویژه پس از آغازبه‌کار ترامپ در کاخ‌سفید ثابت می‌کند او در نقطه مقابل صلح‌طلبی قرار دارد و جنگ‌طلبی تمام‌عیار است که بیش از هر چیز نقش تسهیل‌کننده جنگ را برای تل‌آویو ایفا کرده است. ارسال گسترده سلاح ازسوی آمریکا برای رژیم‌صهیونیستی و همچنین اوکراین، گواهی بر بطلان ادعای صلح‌طلبی ترامپ است. بر این اساس هم بود که پس از توافق اخیر، نتانیاهو اذعان کرد که این رژیم هرگز دوستی بهتر از ترامپ نداشته است.
آمریکا واسطه بی‌طرف نیست
گزاره: برخی بر این اعتقادند که حضور ایران در نشست شرم‌الشیخ می‌تواند راهگشای صلح در چشم‌انداز تحولات پیش‌رو در غرب آسیا باشد.
واقعیت ماجرا: نکته محوری در پاسخ به چنین استدلالی توجه به این نکته است که اساسا با توجه به تحولات اخیر، آمریکا نمی‌تواند «واسطه صلح» باشد، چراکه پس از آغاز جنگ در غزه با سرازیرکردن انواع تسلیحات به‌سوی سرزمین‌های اشغالی، خود در قامت «یک طرف جنگ» ظاهر شده است. بنابراین حضور در نشستی با «میزبانی» یا «میانجیگری» چنین بازیگری، مشروعیت و اثرگذاری ندارد.
چرا ایران به شرم‌الشیخ نرفت؟
علاوه بر نکاتی که اشاره شد، عدم‌حضور ایران در نشست شرم‌الشیخ دلایل متنوع دیگری هم دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود:
به رسمیت نشناختن یک روند تحمیلی: ایران با عدم‌حضور خود نشان داد زیر بار روند صلح تحمیلی و یکجانبه نخواهد رفت، چراکه هر توافق صلحی زمانی اثربخش خواهد بود که دربرگیرنده اراده واقعی همه طرف‌ها باشد و جنبه تحمیلی نداشته باشد.
عدم‌مشروعیت‌بخشی به پروژه عادی‌سازی: با توجه به سخنان اخیر ترامپ درباره ایران، به‌نظر می‌رسد مشروعیت‌بخشی به پروژه عادی‌سازی روابط با رژیم‌صهیونیستی یکی از اهداف پشت‌پرده نشست شرم‌الشیخ است؛ هدفی که طی 2سال اخیر متحمل ضربات سنگینی شده است. اکنون نباید اجازه داد حضور ایران به‌منزله پذیرش غیرمستقیم این روند تعبیر شود.
عدم‌موافقت با نقشه ترامپ: حضورنیافتن ایران در نشست شرم‌الشیخ یک پیام روشن دارد؛ اینکه تهران وارد بازی واشنگتن برای شکل‌دهی به تحولات منطقه براساس اراده طرف‌های غربی نخواهد شد.
پیام اقتدار ایران: رئیس‌جمهور آمریکا در روزهای اخیر کوشید اینگونه القا کند که ایران از موضع ضعف از توافق آتش‌بس حمایت کرده است. در چنین شرایطی حضور ایران در اجلاس مصر می‌توانست به‌عنوان تأیید ضمنی چنین فضاسازی‌هایی تعبیر شود.