پیام سپاهان - جماران /متن پیش رو در جماران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
در پی دستور دونالد ترامپ برای ازسرگیری فوری آزمایش‌های هسته‌ای آمریکا، گزارش مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) با بررسی ابعاد فنی و سیاسی این اقدام، آن را نشانه‌ای از تشدید رقابت هسته‌ای میان واشنگتن، مسکو و پکن دانسته و تأکید می‌کند که بازگشت آمریکا به آزمایش‌های انفجاری، هرچند دشوار و پرهزینه، می‌تواند نظم هسته‌ای جهانی را وارد مرحله‌ای بی‌ثبات و خطرناک کند.
مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی | چند ساعت پیش از دیدار با رئیس‌جمهور چین، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «به دلیل برنامه‌های آزمایش سایر کشورها، من به وزارت جنگ دستور داده‌ام که آزمایش تسلیحات هسته‌ای‌مان را به صورت برابر آغاز کند. این روند فوراً آغاز خواهد شد.» به جز کره شمالی، هیچ کشوری از اواخر دهه 1990 آزمایش تسلیحات هسته‌ای انجام نداده است و معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای (CTBT) در سال 1997 توسط 187 کشور امضا شده است. پست ترامپ سوالات فنی درباره چگونگی و امکان «فوراً» بازگشت آمریکا به آزمایش‌های هسته‌ای را مطرح می‌کند و همچنین ملاحظات سیاسی درباره پیام‌های پنهان آزمایش هسته‌ای و اینکه چه کسی بیشترین بهره را از بازگشت به آزمایش‌ها خواهد برد.
از نظر فنی و سیاسی، احتمال بازگشت ایالات متحده به آزمایش‌های انفجاری هسته‌ای در آینده نزدیک کم است؛ اما پست ترامپ به رقابت هسته‌ای فزاینده بین ایالات متحده، روسیه و چین اشاره دارد. با وجود گزارش‌های دوحزبی متعدد و توصیه‌های رهبران ارشد، دولت ترامپ در سرمایه‌گذاری جدی در این رقابت هسته‌ای کند عمل کرده است. آزمایش هسته‌ای بهترین گام در این رقابت نیست، اما باید در دولت زنگ خطری درباره وضعیت صنعت هسته‌ای آمریکا و ضرورت سرمایه‌گذاری در نوسازی هسته‌ای به صدا درآورد.
سوال 1: آیا دولت ترامپ می‌تواند فوراً آزمایش تسلیحات هسته‌ای آمریکا را از سر بگیرد؟
بستگی دارد به اینکه ترامپ «آزمایش» را چگونه تعریف می‌کند. آزمایش هسته‌ای می‌تواند به آزمایش انفجاری در بالای زمین، زیر زمین یا آزمایش هسته‌ای با بازده بسیار کم اشاره داشته باشد. در سال 1963، ایالات متحده، بریتانیا و اتحاد جماهیر شوروی آزمایش‌های هسته‌ای در جو، فضای بیرونی و زیر آب را از طریق معاهده جزئی منع آزمایش‌ها ممنوع کردند، به دلیل اثرات مخرب زیست‌محیطی و پس از بحران موشکی کوبا. سپس در سال 1974، معاهده منع آزمایش آستانه‌ای محدودیت بازده آزمایش‌های زیرزمینی را به زیر 150 کیلوتن تعیین کرد. نهایتاً، معاهده CTBT در سال 1997 تمام آزمایش‌های هسته‌ای را ممنوع کرد. روسیه در سال 2023 این معاهده را «لغو تصویب» کرد و آمریکا و چین آن را امضا کرده‌اند اما تصویب نکرده‌اند.
بازگشت به آزمایش‌های بالای زمین با انتقاد عمومی گسترده‌ای مواجه خواهد شد، از جمله از سوی بسیاری از اعضای کنگره که حوزه‌های انتخابیه و ایالت‌هایشان مستقیماً تحت تأثیر قرار می‌گیرند، حتی از نظر اثرات دوم و سوم. برای نمونه، از سال 1990، وزارت دادگستری بیش از 2.6 میلیارد دلار به بیش از 41 هزار مدعی تحت قانون جبران خسارت در معرض تشعشع (RECA) پرداخت کرده است، از ایالت‌هایی مانند نوادا، کلرادو، نیومکزیکو، یوتا و تگزاس. RECA پس از یک سال وقفه در قانون «یک لایحه بزرگ زیبا» دوباره برقرار شد. سایت سابق آزمایش هسته‌ای، اکنون سایت امنیت ملی نوادا، مرکز تلاش‌های پاکسازی گسترده توسط وزارت انرژی بوده و همچنان به عنوان محل احتمالی بازگشت به آزمایش‌های انفجاری زیرزمینی در صورت لزوم باقی مانده است.
آزمایش‌های زیرزمینی احتمالاً فوراً یا حتی در چند ماه آینده ممکن نیست. از سال 2003، وزارت انرژی، به طور خاص اداره امنیت ملی هسته‌ای (NNSA)، مسئول حفظ آمادگی برای بازگشت به «آزمایش انفجاری هسته‌ای زیرزمینی» برای «ارزیابی ویژگی‌های ایمنی و عملکرد ذخیره‌سازی کشور، یا دستور مستقیم رئیس‌جمهور» بوده است. طبق برنامه مدیریت و نظارت ذخیره‌سازی 2024، NNSA مسئول آماده بودن برای انجام آزمایش هسته‌ای زیرزمینی در مدت 36 ماه بوده است؛ اما از سال 2010 تاکنون بودجه جداگانه‌ای برای آمادگی آزمایش درخواست نکرده است. همچنین شایان ذکر است که مسئولیت آمادگی آزمایش هسته‌ای بر عهده NNSA است، نه پنتاگون.
سوال 2: آیا روسیه و چین در حال آزمایش تسلیحات هسته‌ای هستند؟
گزارش انطباق وزارت خارجه 2020 نتیجه گرفت که ایالات متحده نمی‌تواند احتمال انجام فعالیت‌هایی توسط چین در سایت آزمایش خود که با تعهد تعلیق آزمایش آن ناسازگار است را رد کند، به ویژه طبق استاندارد «بازده صفر» آمریکا. تصاویر ماهواره‌ای نیز افزایش فعالیت در سایت آزمایش لوپ نور چین بین 2020 تا 2024 را نشان می‌دهد.
گزارش انطباق وزارت خارجه 2022 روسیه را به انجام آزمایش‌های هسته‌ای فوق بحرانی متهم کرد که با استاندارد بازده صفر مغایرت دارد. همچنین گزارش آژانس اطلاعات دفاعی 2019 ادعا کرد «احتمالاً روسیه به شیوه‌ای مطابق با استاندارد بازده صفر به تعلیق آزمایش‌های هسته‌ای پایبند نیست.» در سال 2023، میخائیل کووالچوک، مشاور نزدیک ولادیمیر پوتین، پیشنهاد کرد روسیه «حداقل» یک تسلیحات هسته‌ای را در سایت سابق آزمایش نوایا زملیا آزمایش کند. یک هفته پیش از این اظهارات، شبکه CNN تصاویر ماهواره‌ای از گسترش تاسیسات نوایا زملیا طی سه سال گذشته منتشر کرد.
آستانه زمانی که یک آزمایش هسته‌ای به عنوان «آزمایش» محسوب شود، مورد بحث داغ بوده است؛ به ویژه آستانه «بازده صفر» موضوع اختلاف بین واشنگتن، مسکو و پکن است. از آغاز مذاکرات CTBT در 1995، ایالات متحده اصرار داشته که این معاهده باید معاهده‌ای با بازده صفر باشد. برخی آزمایش‌های هسته‌ای بسیار کوچک ممکن است هیچ بازده لرزه‌ای قابل توجهی ایجاد نکنند، اما هنوز می‌توانند واکنش زنجیره‌ای هسته‌ای ایجاد کنند که داده‌هایی درباره طراحی تسلیحات یا رفتار مواد شکافت‌پذیر در طول زمان فراهم کند، هرچند این نقض CTBT است.
سوال 3: چه کسی از بازگشت به آزمایش‌های هسته‌ای سود می‌برد؟
چین. ایالات متحده 1054 آزمایش و روسیه 715 آزمایش انجام داده‌اند، در حالی که چین تنها 47 آزمایش، هم بالای زمین و هم زیر زمین، انجام داده است. این عدم تقارن در داده‌های آزمایش، نقطه‌ضعفی برای مقامات چینی بوده که خود را در معاهدات کنترل تسلیحات مانند معاهده جزئی منع آزمایش‌ها در موقعیت نامساعد می‌دیدند. اگر یک کشور به آزمایش‌های هسته‌ای بازگردد، احتمالاً دیگران نیز دنبال خواهند کرد. در این صورت، چین بیشترین بهره را از نظر طراحی تسلیحات و اطلاعات کلاهک‌ها خواهد برد و به انباشت هسته‌ای خود ادامه خواهد داد.
سوال 4: اگر این اتهامات مدتی است وجود دارد، چرا ترامپ اکنون این اعلام را کرده است؟
زمان‌بندی پست ترامپ می‌تواند مربوط به هر دو کشور چین و روسیه باشد، اما همه این‌ها حدس و گمان است. این پست چند ساعت پیش از دیدار او با شی منتشر شد. ممکن است ترامپ بخواهد پیش از مذاکره با شی، چه درباره تجارت یا تسلیحات هسته‌ای، اهرم فشار یا تصویری قوی ایجاد کند. این احتمال وجود دارد که ترامپ بخواهد درباره کنترل تسلیحات هسته‌ای با شی مذاکره کند، موضوعی که در اظهارات قبلی خود درباره اولویت مذاکرات برای «خلع سلاح هسته‌ای» با روسیه و چین اشاره کرده است. برای مثال، در آگوست، ترامپ گفت: «یکی از چیزهایی که ما با روسیه و چین در تلاش برای انجام آن هستیم، خلع سلاح هسته‌ای است و این بسیار مهم است.»
این پست همچنین چند هفته پس از پیشنهاد پوتین برای ادامه رعایت محدودیت‌های معاهده کاهش تسلیحات استراتژیک جدید 2010 (New START) در صورت اقدام متقابل آمریکا منتشر شده است. در 28 اکتبر، وزیر خارجه روسیه، سرگئی لاوروف، ابراز امیدواری کرد که ترامپ به این پیشنهاد و اصول مطرح شده در اجلاس انکوریج پاسخ مثبت دهد و گفت: «رئیس‌جمهور ترامپ بارها درباره این ابتکار مطرح شده توسط پوتین به صورت مثبت صحبت کرده است، بنابراین ما واقعاً امیدواریم که این واکنش‌های مثبت به نوعی اعلام رسمی تبدیل شود.» به جز اظهار نظر گذرای ترامپ که گفته بود «به نظر ایده خوبی می‌رسد»، هیچ اعلام رسمی از کاخ سفید درباره آینده New START که در فوریه 2026 منقضی می‌شود و آخرین توافق کنترل تسلیحات استراتژیک دو جانبه از نوع خود است، منتشر نشده است. پست ترامپ می‌تواند تلاشی برای ایجاد اهرم مذاکره با مسکو نیز باشد.
و در نهایت، ممکن است رئیس‌جمهور به آزمایش‌های اخیر روسیه در زمینه سامانه‌های تحویل هسته‌ای، نه کلاهک‌های هسته‌ای، واکنش نشان داده باشد. در 21 اکتبر، پوتین ادعا کرد که روسیه موشک کروز هسته‌ای با نیروی هسته‌ای «بوریوستینیک» را با موفقیت آزمایش کرده است که می‌تواند حملات برد بلند و زمان پرواز طولانی داشته باشد. پوتین ادعا کرد آزمایش اخیر برد 14000 کیلومتر داشته است. ترامپ این آزمایش را «نامناسب» خواند. روسیه همچنین اخیراً زیردریایی هسته‌ای «پوزیدون» را آزمایش کرده است که گاهی به عنوان «پهپاد زیرآبی» شناخته می‌شود و می‌تواند تسلیحات هسته‌ای حمل کند. علاوه بر این، بلاروس قصد دارد در دسامبر موشک بالستیک میان‌برد روسی «اورشنیک» را که قادر به حمل چند کلاهک هسته‌ای است، مستقر کند. همه این‌ها نشان می‌دهد که اشاره ترامپ به «شروع آزمایش» به صورت «برابر» ممکن است فراخوانی برای پیشرفت قاطع‌تر با سامانه‌های جدید هسته‌ای و نمایش این قابلیت‌ها از طریق آزمایش‌ها باشد، نه آماده‌سازی سایت آزمایش هسته‌ای.
سوال 5: آینده آزمایش‌های هسته‌ای و زرادخانه استراتژیک چیست؟
اظهارات ترامپ می‌تواند به عنوان فراخوانی برای بازگشت به آزمایش‌های هسته‌ای زیرزمینی تفسیر شود که نیازمند سرمایه‌گذاری سریع و گسترده در صنعت هسته‌ای است، احتمالاً با انتقال پرسنل و منابع از نوسازی هسته‌ای به آماده‌سازی سایت آزمایش و ذخیره‌سازی. اما می‌تواند به عنوان فراخوانی برای تنوع‌بخشی و گسترش زرادخانه استراتژیک در پاسخ به انباشت کمی و کیفی هسته‌ای روسیه و چین نیز تفسیر شود. برای مثال، کمیسیون دوحزبی وضعیت استراتژیک 2023 نتیجه گرفت که ایالات متحده به نیروی استراتژیکی نیاز دارد که «یا بزرگ‌تر باشد، یا ترکیب متفاوتی داشته باشد، یا هر دو.» این کمیسیون بازگشت به آزمایش انفجاری هسته‌ای را توصیه نکرد. در نمایش دیگری از دوحزبی بودن، هم مقامات ارشد دولت بایدن و هم بنیاد هریتج خواستار گسترش زرادخانه استراتژیک آمریکا شده‌اند، هرچند با درجات متفاوتی از بلندپروازی.
اگرچه از نظر فنی و سیاسی بازگشت به آزمایش انفجاری کلاهک‌های هسته‌ای به نفع ایالات متحده به نظر نمی‌رسد، اما سرمایه‌گذاری و تقویت صنعت هسته‌ای کاملاً در منافع ملی آمریکا است. دولت می‌تواند فوراً در این جهت گام بردارد. مهم‌ترین اقدام تأیید یافته‌های کمیسیون دوحزبی وضعیت استراتژیک در استراتژی ملی دفاع پیش‌رو است، شامل تعهد کامل به موشک کروز پرتاب‌شونده از دریا و تدوین راهبردی که نیازمندی‌های قابلیت‌های بازدارندگی هسته‌ای آینده را شکل دهد، مانند توسعه قابلیت‌های هسته‌ای منطقه‌ای جدید و گسترش برنامه فعلی برای شامل کردن بمب‌افکن‌های B-21 بیشتر.
علاوه بر این، پست ترامپ فرصتی برای روشن‌سازی چگونگی گسترش زرادخانه‌های استراتژیک روسیه و چین ایجاد کرده است. پنتاگون به طور تاریخی گزارش قدرت نظامی چین را منتشر کرده است که داده‌های مهمی درباره انباشت هسته‌ای چین ارائه می‌دهد. این گزارش‌ها ابزاری مهم برای نشان دادن اختلاف مقیاس انباشت‌های روسیه و چین و برنامه‌های نوسازی آمریکا هستند.
در نهایت، دولت باید از این فرصت برای روشن‌سازی اظهارات ترامپ استفاده کند و مجدداً به توافقات هسته‌ای که به نفع آمریکا هستند، متعهد شود. واشنگتن در صورت بازگشت کشورها، به ویژه چین، به آزمایش‌های هسته‌ای که احتمالاً در پاسخ به برنامه‌های آزمایش آمریکا رخ خواهد داد، وضعیتی بدتر خواهد داشت. این امر هنجار ضد آزمایش هسته‌ای را تضعیف کرده و می‌تواند منجر به یک آبشار معکوس هنجاری شود که پیامدهایی برای سایر قواعد مانند عدم اشاعه هسته‌ای دارد.
بازار ![]()