پیام سپاهان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
نبود چشم‌اندازی روشن برای مذاکرات میان ایران و غرب پرسش‌های بی‌شماری را درباره احتمال بازگشت به دیپلماسی میان تهران و غرب ایجاد کرده است. در همین زمینه، مجله اکونومیست و رادیو بین‌المللی فرانسه، طی گزارش‌هایی جداگانه تلاش کردند این پرسش را پاسخ دهند که آیا می‌توان امیدی به بهبود اوضاع فعلی و بازگشت به تساهل داشت یا خیر.
از تفکر جادویی تا خیال خام
دالیا داسا کای، عضو ارشد اندیشکده آمریکایی رند، طی یادداشتی در اکونومیست عنوان کرد که نباید چندان روی بازگشت آمریکا و ایران به میز مذاکرات شرط بست. وی در این یادداشت به تاریخ 28 نوامبر نوشت: سال میلادی اخیر که زمان چندانی به پایان آن باقی نمانده، با وعده گفت‌وگو میان ایران و آمریکا و کاهش تنش‌ها آغاز شد. با این حال، پس از پنج دور مذاکرات با میانجی‌گری عمان بین ایالات متحده و ایران، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در ماه ژوئن به حمله 12روزه اسرائیل به ایران پیوست. ترامپ اکنون ادعا می‌کند که به قطار صلح بازگشته است و در ماه اکتبر به کنست اسرائیل گفت که گزینه دوستی و همکاری با ایران همچنان روی میز قرار دارد. در ماه نوامبر، طی سفر محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی، به واشنگتن، ترامپ بار دیگر مدعی شد که ایرانی‌ها «به‌شدت خواهان توافق هستند».
حال پرسش اینجاست که آیا واقعا توافقی در راه است؟ احتمالات خلاف آن را نشان می‌دهد. تفکر جادویی برای ایجاد پیشرفت‌های واقعی کافی نیست، به‌خصوص زمانی که دو طرف متخاصم سابقه‌ای چون آمریکا و ایران را دارند. در واقع، علاقه فعلی ترامپ به توافق، پس از سابقه طولانی تلاش‌های مشابه، که هر کدام نتوانسته‌اند الگوی خصومت را بشکنند، حاصل شده است.
این اندیشمند در ادامه نوشت: چنین گشایش‌هایی در نهایت به بن‌بست و گاهی اوقات به درگیری نظامی مستقیم، از جنگ نفتکش‌ها در دهه 1980 تا حملات ژوئن گذشته، منجر شده است. حتی توافق هسته‌ای برجام سال 2015، به آن اندازه که برخی امیدوار بودند، دگرگون‌کننده نبود. همچنین، خروج ترامپ از توافق هسته‌ای، سیاست‌های فشار حداکثری و اقداماتی چون حمایت تمام‌عیار او از حمله اسرائیل و مشارکت در آن، همچنین غیرقابل پیش‌بینی بودن رویکردهای رئیس کاخ سفید، مسیر رسیدن به دیپلماسی را دشوار می‌کند.
تعهد ترامپ به دیپلماسی ضعیف است. او پیام‌های ضد و نقیضی می‌فرستد، از توافق صحبت می‌کند، اما در عین حال از تحریم‌های شدیدتر علیه تهران پرده برمی‌دارد، از جمله حمایت از اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل توسط اروپا علیه ایران. وی از یک سو، از تمایل به اجتناب از جنگ صحبت می‌کند، اما در عین حال به‌راحتی به کارزار نظامی اسرائیل علیه ایران پیوست. همچنین، موضع وی از تمایل اولیه برای پذیرش غنی‌سازی اورانیوم در سطوح پایین به موضع حداکثری «غنی‌سازی صفر» تغییر یافته است، مساله‌ای که خط قرمزی برای ایران و مانعی در مذاکرات قبلی بود. به نظر نمی‌رسد ترازنامه به نفع یک توافق بزرگ‌تر و بهتر برای تنظیم مجدد روابط آمریکا و ایران باشد. در بهترین حالت، توافق‌های جزئی (مانند محدودیت‌های محدود هسته‌ای در ازای کاهش محدود تحریم‌ها) ممکن است از درگیری نظامی بیشتر جلوگیری کند. پرسش اصلی اما اینجاست: آیا تغییرات تحول‌آفرینی که می‌تواند آمریکا و ایران را از مسیر رویارویی خارج کند، در چشم‌انداز است؟ به نظر می‌رسد که در وضعیت فعلی این چیزی نباشد جز خیال خام!
حفظ جایگاه منطقه‌ای
هم‌راستا با این دیدگاه، رادیو بین‌المللی فرانسه نیز طی گزارشی به تاریخ 28 نوامبر عنوان کرد که تحولات فعلی در ژئوپلیتیک منطقه حاکی از آن بوده که ایران در راستای حفظ جایگاه خود تلاش بیشتری انجام دهد. این شبکه طی گزارش خود عنوان کرد: ناظران می‌گویند فشارهایی که ایران امروز با آن مواجه است، ابعاد جدیدی در پی دارد. اتحادهای قدیمی در حال فروپاشی هستند و این کشور برای حفظ جایگاه خود در منطقه‌ای که به سرعت در حال تغییر است، تلاش می‌کند.
تحلیلگران معتقدند همسایگان ایران اکنون رویکردی محتاط‌تر داشته و حاضر نیستند که بار دیگر شاهد خیزش ناآرامی در منطقه باشند. در همین رابطه، صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در چتم‌هاوس، به نیویورک تایمز گفت که این کشورها به دنبال جنگ منطقه‌ای دیگری نیستند و به توانایی ایران احترام می‌گذارند. برنارد هورکاد، متخصص ایران در مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه (CNRS)، در این رابطه عنوان کرد: تغییر قدرت در سوریه، روابط منطقه‌ای را دستخوش تغییرات بسیاری قرار داد. اما حتی با رفتن اسد، ایران ارتباط خود را با همسایگانش از جمله عربستان سعودی حفظ کرد و همین مساله سبب شد تنش‌های منطقه‌ای از کنترل خارج نشود. رادیو بین‌المللی فرانسه افزود: از سوی دیگر، انتخابات مجلس قانون‌گذاری عراق در 11 نوامبر 2025 از نزدیک در تهران و واشنگتن دنبال می‌شد.
در 17 نوامبر، چارچوب هماهنگی طرفدار ایران اعلام کرد که بیشترین کرسی‌ها را به دست آورده و برای تعیین نخست‌وزیر بعدی عراق در موقعیت خوب قرار دارد. این نتیجه به تهران آسودگی خاطر داد. همچنین از یاد نباید برد که اکنون بسیاری اسرائیل را به عنوان نیروی سیاسی و نظامی غالب می‌دانند. عربستان سعودی، مصر و امارات متحده عربی به دنبال محدود کردن نفوذ اسرائیل و همچنین حل و فصل پایدار درگیری در غزه هستند. از نظر نباید دور داشت که اکنون ایران به سازمان همکاری شانگهای، یک گروه قدرتمند سیاسی و امنیتی، و بلوک اقتصادی و دیپلماتیک بریکس پیوسته و جایگاه خود را در جنوب جهان تقویت کرده است. این امر خود نشان می‌دهد که نباید چندان به توسعه روابط با غرب به‌شکلی بنیادین خوش‌بین بود و نباید آن‌چنان روی بهبود روابط تهران با غرب (دست‌کم تا جایی که به مراوده با واشنگتن مربوط می‌شود) شرط‌بندی کرد.
بازار ![]()