پیام سپاهان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین به منظور گفتوگو درباره همین موضوع، روز جمعه 17 اکتبر راهی کاخ سفید شد اما بعدازظهر همان روز، زمانی که مذاکرات ترامپ و زلنسکی پایان یافت، آنچه نصیب اوکراینی‌ها شد فقط یک کلمه بود: ناامیدی.
محمدحسین لطف‌الهی| برای اوکراینی‌ها، هفته گذشته هفته‌ای پر از امید بود. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در طول هفته قبل بارها از ایده فروش موشک‌های کروز دوربرد به اوکراین صحبت کرده بود و کی‌یف امید داشت که اضافه شدن امکان حمله موثر به عمق خاک روسیه، شانس اوکراین را برای وادار کردن مسکو به حضور پای میز مذاکره و پایان دادن به جنگ افزایش دهد. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین به منظور گفتوگو درباره همین موضوع، روز جمعه 17 اکتبر راهی کاخ سفید شد اما بعدازظهر همان روز، زمانی که مذاکرات ترامپ و زلنسکی پایان یافت، آنچه نصیب اوکراینی‌ها شد فقط یک کلمه بود: ناامیدی.
رئیس‌جمهور اوکراین پس از ترک جلسه با رئیس‌جمهور آمریکا به خبرنگارانی که از او درباره خروجی این گفت‌وگوها می‌پرسیدند گفت که ترامپ همچنان بر عدم تحویل موشک‌های دوربرد تاماهاک به کی‌یف اصرار دارد و افزود که «آمریکا خواهان تشدید تنش‌ها نیست.» زلنسکی تأکید کرد که مشخص است روسیه به شدت از موشک‌های تاماهاک می‌ترسد و به خبرنگاران گفت که نمی‌خواهد بیش از این درباره این موضوع صحبت کند.
آنچه امیدواری اوکراینی‌ها را پس از اظهارات ترامپ در روز سه‌شنبه 14 اکتبر درباره احتمال صدور مجوز فروش موشک‌های تاماهاک به اوکراین، به یک ناامیدی بزرگ تبدیل کرد، تماس تلفنی طولانی رؤسای‌جمهور آمریکا و روسیه در شامگاه پنجشنبه بود.
براساس گزارش خبرگزاری تاس، تماس تلفنی پنجشنبه‌شب ترامپ و پوتین بیش از دو ساعت‌ونیم به طول انجامید. در این گفتوگو، پوتین هشدار داد که تحویل موشک‌های تاماهاک به اوکراین می‌تواند به روند صلح و روابط میان آمریکا و روسیه آسیب برساند و از ترامپ خواست که از تکرار اشتباهات جو بایدن، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا در رابطه با موضوع اوکراین پرهیز کند.
یوری اوشاکوف، دستیار ارشد رئیس‌جمهور روسیه هم در روایت خود از این گفتوگو آورده است که ترامپ پیشنهاد داد رهبران دو کشور به صورت رودررو در بوداپست، پایتخت مجارستان با یکدیگر ملاقات کنند و پوتین به سرعت این پیشنهاد را پذیرفت. به گفته او، مقدمات دیدار آن‌ها در مجارستان به‌زودی پس از گفت‌وگوی تلفنی سرگئی لاوروف و مارکو روبیو، وزرای امور خارجه دو کشور به زودی فراهم خواهد شد.
ترامپ در اولین اظهارنظرهایش پس از مذاکره با پوتین گفت که ایده ارسال موشک‌های تاماهاک به اوکراین را در تماس با پوتین مطرح کرده است: «من واقعاً به او گفتم آیا مشکلی نداری که هزار یا دو هزار موشک تاماهاک را به دشمنانت بدهم؟ من این را به او گفتم. او اصلاً از این ایده خوشش نیامد. تاماهاک یک سلاح مرگبار و بسیار مخرب است.»
با این حال، خیلی زود روشن شد که نظر ترامپ پس از گفتوگو با همتای روسی خود تغییر کرده است. روز جمعه، پیش از برگزاری مراسم ناهار رسمی با رئیس‌جمهور اوکراین، ترامپ با عقب‌نشینی از موضع سابق خود گفت که می‌خواهد پیش از هرگونه مذاکره با اوکراین درباره ارسال موشک‌های تاماهاک، شاهد مذاکرات صلح میان مسکو و کی‌یف باشد: «امیدوارم بتوانیم این جنگ را بدون نیاز به تاماهاک‌ها به پایان برسانیم.» رئیس‌جمهور آمریکا در ادامه افزود: «ما در آمریکا به این تاماهاک‌ها نیاز داریم. نمی‌خواهیم چیزهایی را که برای تأمین امنیت آمریکا به آن نیازمندیم را به این سادگی بدهیم.»
این نخستین بار نبود که ترامپ موضع خود را در قبال موضوع اوکراین پس از گفتوگو با پوتین تغییر می‌داد. در ماه مارس، ترامپ در کاخ سفید اعلام کرد که از پوتین «بسیار عصبانی» است و وعده داد که روسیه را با تعرفه‌های ثانویه تنبیه کند. در ماه مه، او حملات شدید روسیه برای پیشروی در خاک اوکراین را «دیوانگی محض» توصیف کرد. در ماه جولای رئیس جمهور آمریکا به خبرنگاران گفت که رئیس‌جمهور روسیه هر بار وعده آغاز مذاکرات صلح را مطرح می‌کند اما مذاکرات واقعی هیچ‌گاه آغاز نمی‌شود.
او گفت: «ما مزخرفات زیادی را از پوتین می‌شنویم. او هر بار بسیار خوب با ما برخورد می‌کند اما در پایان اتفاقی نمی‌افتد و این برخوردهای خوب عملاً بی‌معنی است.» با این حال هربار پس از این تهدیدها ترامپ تصمیم می‌گرفت که بار دیگر با رئیس‌جمهور روسیه مذاکره کند تا بتواند با او درباره پایان جنگ به توافق برسد، اجرای تهدیدها و اعمال فشار بیشتر بر روسیه را به تعویق می‌انداخت و اما در نهایت پیشرفت خاصی در پروسه صلح اتفاق نمی‌افتاد.
بسیاری از کارشناسان آمریکایی حتی افرادی که سابقاً نزدیک به ترامپ بوده‌اند این موضع‌گیری او را اشتباه می‌دانند. اریک چیاراملا، کارشناس مسائل روسیه که در دور نخست ریاست‌جمهوری ترامپ در شورای امنیت ملی آمریکا فعالیت می‌کرد و اکنون به عنوان پژوهشگر ارشد موسسه کارنگی مشغول به کار است، در این باره به روزنامه واشنگتن‌پست گفت: «اگر ترامپ واقعاً خواهان آتش‌بس و پایان دادن به جنگ است، او باید پوتین را قانع کند تا این مسئله را بپذیرد، نه زلنسکی.» او اضافه کرد: «سیاست ترامپ توانسته توجه رهبران دو کشور اوکراین و روسیه را جلب کند اما اکنون زمان آن است که دولت آمریکا تعهد واقعی خود را به تجهیز، آموزش و حمایت از اوکراین نشان دهد تا پوتین قانع شود ادامه جنگ سود زیادی برای روسیه نخواهد داشت.»
چرا تاماهاک برای اوکراینی‌ها مهم است؟
تاماهاک یک موشک کروز دوربرد است که اولین بار در دهه 1980 میلادی معرفی شد و برای پرواز در ارتفاع پایین و فرار از دید رادارها طراحی شده است. این موشک می‌تواند انواع مختلفی از کلاهک‌ها، از جمله سنگرشکن را حمل کند و از زیردریایی‌ها، کشتی‌های جنگی و پرتابگرهای متحرک زمینی شلیک شود. بر اساس گزارش‌های منتشرشده از سوی ارتش آمریکا، در حمله نظامی ایالات متحده به تأسیسات هسته‌ای ایران نیز این موشک‌ها مورد استفاده قرار گرفت.
تاماهاک مزایای قابل توجهی نسبت به سلاح‌های قبلی ارسال‌شده به اوکراین دارد. مهم‌ترین آن، برد این موشک است که در برخی مدل‌ها به حدود 2500 کیلومتر می‌رسد. این برد به اوکراین اجازه می‌دهد تا از عمق خاک خود، اهدافی را در کریمه و بخش‌های وسیعی از خاک روسیه، از جمله مسکو را هدف قرار دهد.
مارک کانسیان، پژوهشگر ارشد در مرکز مطالعات بین‌المللی استراتژیک (CSIS) می‌گوید دقت و نحوه پرواز تاماهاک از ویژگی‌های کلیدی آن است. برخلاف موشک‌های بالستیک که در ارتفاع بالا حرکت می‌کنند و رهگیری آن‌ها آسان‌تر است، تاماهاک در ارتفاع پایین و چسبیده به پستی و بلندی‌های زمین پرواز می‌کند. این ویژگی، شناسایی و رهگیری آن را، به‌ویژه برای سامانه‌های پدافندی بازمانده از دوران اتحاد جماهیر شوروی که روسیه هنوز از آن‌ها استفاده می‌کند، بسیار دشوار می‌سازد.
حتی اگر ترامپ تصمیم می‌گرفت تا این موشک‌ها را برای اوکراین ارسال کند، امکان ارسال این موشک‌ها در تعداد زیاد برای آمریکایی‌ها وجود نداشت. آمریکا از دهه 1980 حدود 9000 تاماهاک ساخته که بیش از 2300 فروند از آن‌ها در جنگ‌ها استفاده شده است. عملیات‌های اخیر علیه ایران و یمن نیز این ذخایر را کاهش داده است. به همین دلیل، برخی مقام‌های ارشد در پنتاگون، با ارسال این سلاح‌ها به اوکراین مخالف بودند و معتقدند آمریکا باید این موشک‌های کلیدی را برای بازدارندگی چین و درگیری‌های احتمالی آینده در اقیانوس آرام ذخیره کند.
یک دیپلمات اروپایی در این باره به نیویورک‌تایمز گفت که تحویل تاماهاک به کی‌یف «یک سیگنال سیاسی بزرگ» از سوی ترامپ به روسیه خواهد بود و برای نیروهای اوکراینی «مفید» است، «اما اینطور نیست که این سلاح به تنهایی مسیر جنگ را تغییر دهد.» یک مقام ارشد ناتو نیز گفت که تأثیر نظامی این موشک‌ها به تعداد آن‌ها بستگی دارد، اما در هر صورت «قدرت آتش بیشتری» به حملات جاری اوکراین در خاک روسیه اضافه خواهد کرد و «ظرفیت و توانمندی» آن‌ها را افزایش می‌دهد.
در طول جنگ، پهپادهای دوربرد اوکراینی آسیب‌های قابل توجهی به اهدافی در سراسر روسیه، از جمله پالایشگاه‌ها، بنادر، انبارهای نظامی و فرودگاه‌ها وارد کرده‌اند. از ابتدای ماه آگوست، نیروهای اوکراینی دست‌کم 58 بار به زیرساخت‌های انرژی روسیه حمله کرده‌اند و به طور منظم مکان‌هایی در فاصله بیش از 900 کیلومتری در عمق خاک روسیه را هدف قرار می‌دهند.
این حملات هزینه‌های سنگینی برای روسیه داشته است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که تقریباً 40 درصد از ظرفیت پالایشی این کشور، عمدتاً به دلیل تعمیرات پس از حملات، غیرفعال مانده و بازار سوخت روسیه با کمبود جدی بنزین مواجه است. موشک‌های تاماهاک می‌توانستند این روند را تسریع بخشند.
اوکراین از ماه‌های ابتدایی جنگ به نیاز خود به تسلیحات دوربردی که قادر باشد مواضع ارتش روسیه در عمق خاک این کشور را هدف قرار دهد، واقف بود. کی‌یف مدت‌ها تلاش کرد تا مجوز استفاده از موشک‌های اتک‌امز و هایمارس را از ایالات متحده و استورم شدو و اسکالپ را از بریتانیا و فرانسه دریافت کند. هرچند این موشک‌ها و اجازه استفاده از آن‌ها در اختیار کی‌یف قرار گرفت اما محدودیت در انتخاب اهداف و همچنین عدم دسترسی به اهدافی که در برد مفید این موشک‌ها قرار نداشتند باعث شد تا کی‌یف از یک سو بر تولید موشک‌ها و پهپادهای دوربرد در داخل و از سوی دیگر بر دریافت تسلیحاتی با برد مفید و دقت بیشتر متمرکز شود.
مقام‌های اوکراینی در ماه آگوست از موشک کروز بومی خود به نام فلامینگو رونمایی کردند که گفته میشود بردی حدود 3000 کیلومتر دارد. اوایل اکتبر نیز یک مقام پارلمان اوکراین در این باره گفت: «ما در حال توسعه تسلیحات دوربرد خود هستیم و به زودی از سامانه‌های بیشتری که بتوانند اعماق خاک روسیه را هدف قرار دهند رونمایی خواهیم کرد.»
اندیشکده مطالعات جنگ (ISW) مستقر در واشنگتن نیز نوشته است که برای روسیه اهمیت زیادی داشت که آمریکا موشک‌های تاماهاک را در اختیار اوکراین قرار ندهد: «کرملین تلاش زیادی کرد که آمریکا را از دادن موشک‌های تاماهاک به اوکراین منصرف کند، زیرا می‌خواست پناهگاه امن خود در مناطق دور از خطوط مقدم جبهه جنگ را حفظ نماید.
هرچند نیروهای اوکراینی هم‌اکنون نیز می‌توانند با پهپاد به عمق خاک روسیه حمله کنند، اما این پهپادها قدرت تخریب محدودی دارند و برای انهدام اهداف مهم و محافظت‌شده کافی نیستند. دستیابی اوکراین به موشک‌هایی با قدرت تخریب بالا مانند تاماهاک به این کشور امکان می‌دهد تا به اهداف نظامی حیاتی در عمق خاک روسیه، مانند کارخانه پهپادهای انتحاری در یلابوگا یا پایگاه هوایی انگلس-2، آسیب جدی وارد کرده یا حتی آن‌ها را نابود کند.
روسیه از پایگاه انگلس-2 برای به پرواز درآوردن بمب‌افکن‌های استراتژیکی استفاده می‌کند که از آن‌ها موشک‌های کروز به سمت اوکراین شلیک میشود. روسیه با گسترش کارخانه یلابوگا، تولید پهپادهای انتحاری را به میزان قابل توجهی افزایش داده است. این امر به مسکو اجازه می‌دهد تا حملات پهپادی بزرگتر و پرتعدادتری علیه اوکراین ترتیب دهد. برای مثال، میانگین حملات پهپادی شبانه روسیه در سپتامبر 2025 به شبی 187 پهپاد دوربرد رسید؛ درحالی‌که این آمار در ژانویه 2025 تنها 83 پهپاد در شب بود.»
مؤسسه مطالعات جنگ (ISW) در ارزیابی جدید خود آورده است که اگر موشک‌های تاماهاک در اختیار اوکراین قرار می‌گرفت، حداقل 1945 هدف نظامی در داخل خاک روسیه در تیررس نیروهای اوکراینی قرار می‌گرفتند.
به‌رغم آثار قابل توجهی که تحویل دادن موشک‌های تاماهاک به اوکراین می‌توانست داشته باشد، دو عامل باعث میشود نتوان این موشک‌ها را «تغییردهنده بازی» دانست. اول، واکنش روسیه که در صورت افزایش حملات اوکراین به عمق خاک این کشور می‌توانست بسیار شدید باشد و شامل حملات گسترده به مناطق مسکونی و تلاش برای از بین بردن تمامی زیرساخت‌های انرژی در اوکراین یا حتی روی آوردن به تسلیحات تاکتیکی هسته‌ای باشد و دوم، محدودیت‌هایی که ایالات متحده برای انتخاب اهداف در نظر می‌گیرد بر این اساس است که سطح تنش‌ها میان مسکو و واشنگتن از یک حدی فراتر نرود و در نتیجه دست اوکراین برای استفاده از این موشک‌ها که احتمالاً در تعداد محدود در اختیار کی‌یف قرار می‌گرفت چندان باز نباشد.
دست پایین اوکراین، پیشروی آرام و پرهزینه روسیه
نبرد میان نیروهای روسی و اوکراینی در مناطق شرق، شمال شرق، جنوب شرق و جنوب اوکراین در شرایطی ادامه دارد که روسیه هرچند با سرعتی اندک به پیشروی در خاک اوکراین ادامه می‌دهد و کی‌یف با چالش‌های زیادی برای فائق آمدن بر ضعف‌های ساختاری مواجه است.
جان مرشایمر، استاد علوم سیاسی و تحلیلگر برجسته آمریکایی هفته گذشته در گفتوگو با برنامه «پیرس مورگان آنسنسورد» در این باره گفت: «واقعیت این است که روس‌ها در حال پیروزی در این جنگ هستند. فرمانده ارتش اوکراین به تازگی اذعان کرده است که در مجموع تعداد نیروهای اوکراینی با نسبت 3 به 1 از تعداد نیروهای روسیه کمتر است و حتی در برخی مناطق بسیار مهم که درگیری در آنجا شدید است، این نسبت به 6 به 1 افزایش می‌یابد. حجم آتش هم نشان می‌دهد که روس‌ها برتری واضحی در این زمینه دارند و کار زیادی در این زمینه از غرب بر نمی‌آید.»
با پذیرش این استدلال، در صورتی که مسکو هم نگاه مشابهی داشته باشد، روسیه حاضر نخواهد بود از اهداف کلیدی خود در جنگ چشم‌پوشی کند و صلحی را بپذیرد که خواسته‌هایش را به طور کامل تأمین نکند. در مقابل، آمریکا و متحدان اروپایی‌اش هم حاضر نخواهند بود خواسته‌های اساسی روسیه را تأمین کنند که این باعث ایجاد نوعی بن‌بست و دور از دسترس بودن صلح میشود.
هرچند روس‌ها در حال پیشروی و بنا بر روایت مرشایمر در حال پیروزی هستند، اما هزینه این پیروزی برای آن‌ها بسیار زیاد است و نگاه دیگری هم به جنگ وجود دارد. نشریه اکونومیست در تحلیلی پیرامون وضعیت میدان جنگ نوشته است: «روسیه در ازای دستاوردهایش در میدان نبرد، هزینه هنگفتی می‌پردازد. تهاجم تابستانی روسیه رو به پایان است.
بسیاری در غرب بر پیشروی کُند نیروهای این کشور و کمبود نیروی انسانی اوکراین تمرکز کرده‌اند اما این نگاه درستی به ماجرا نیست. نکته قابل توجه‌تر این است که روسیه در سومین و بزرگترین تهاجم خود، چقدر کم توانسته پیشروی کند و چه هزینه وحشتناکی را از نظر تلفات انسانی و تجهیزات پرداخته است. اگر تغییر بزرگی رخ ندهد، ولادیمیر پوتین قادر به پیروزی در میدان نبرد نخواهد بود. اینکه او با وجود این وضعیت همچنان به تلاش ادامه می‌دهد، نشان می‌دهد که ایده جدیدی در چنته ندارد.»
به نوشته اکونومیست، داده‌های ماهواره‌ای و تغییرات مناطق تحت کنترل، زمان تشدید درگیری‌ها را نشان می‌دهد و امکان یک ارزیابی تقریبی را فراهم می‌کند. این ارزیابی با بیش از 200 برآورد معتبر از تلفات که توسط دولت‌های غربی و محققان مستقل ارائه شده، همخوانی دارد. اکونومیست با ترکیب این داده‌ها توانسته است تلفات روسیه را در طول زمان برآورد کند. این برآورد نشان می‌دهد که از ابتدای تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین یعنی از فوریه 2022 تا ژانویه امسال (2025)، کل تلفات روسیه (کشته و زخمی) بین 640 هزار تا 877 هزار سرباز بوده است که از این میان، 137 هزار تا 228 هزار نفر کشته شده‌اند.
تا 13 اکتبر، این آمار کل با افزایشی تقریباً 60 درصدی، به 984 هزار تا 1 میلیون و 438 هزار نفر تلفات رسیده که شامل 190 هزار تا 480 هزار کشته است. بر اساس ارزیابی اکونومیست، تلفات روسیه دستاورد ارضی متناسبی به همراه نداشته است. از زمانی که خطوط نبرد پس از ضدحمله اول اوکراین در اکتبر 2022 ثابت شد، تقریباً جابه‌جا نشده‌اند و هیچ شهر بزرگی دست به دست نشده است. با سرعت پیشروی در 30 روز گذشته، تصرف کامل باقی‌مانده چهار منطقه‌ای که پوتین ادعای مالکیت آن‌ها را دارد (لوهانسک، دونتسک، خرسون و زاپوریژیا) تا ژوئن 2030 طول خواهد کشید و اشغال کامل اوکراین 103 سال دیگر زمان خواهد برد.
اکونومیست استدلال کرده است که با توجه به شیوه جنگیدن دو ارتش، فروپاشی ناگهانی در خطوط دفاعی اوکراین بعید است. نظارت دائمی پهپادها و سلاح‌های دقیق دوربرد، تجمع نیروها در نزدیکی خط مقدم را به اقدامی انتحاری تبدیل کرده است. پیشروی‌های تدریجی (هرچند بسیار پرهزینه) هنوز با فرستادن گروه‌های کوچک سرباز به «منطقه کشتار» ممکن است. شکستن خطوط اوکراین دشوار است و حتی در صورت رخنه، وارد کردن نیروها و تجهیزات انبوه برای بهره‌برداری از آن، بسیار دشوارتر است.
همزمان با تحولات میدان نبرد، روسیه در هفته‌های اخیر بارها حریم هوایی کشورهای شرق اروپا و جناح شرقی ناتو را نقض کرده که این موضوع نگرانی‌های زیادی را در میان کشورهای اروپایی و اعضای ناتو برانگیخته است. در واکنش به همین مسئله، اتحادیه اروپا و ناتو در حال هماهنگی برای ایجاد آنچه «دیوار پهپادی» نامیده میشود، هستند؛ این اقدام بخشی از راهبرد جدید اروپا برای تقویت توان بازدارندگی و دفاعی خود است. یورونیوز نوشته است، این دو نهاد تأکید دارند که نیاز فوری به ارتقای فناوری‌های دفاعی برای محافظت از قاره سبز در برابر موج حملات پهپادی و مقابله با پرواز جنگنده‌های روسی وجود دارد که به‌ویژه طی هفته‌های اخیر حریم هوایی ناتو در شرق اروپا را نقض کرده‌اند.
ناتو در واکنش اولیه خود، از اجرای عملیات «دیده‌بان شرق» برای تقویت فوری دفاع در جناح، جایی که بیشتر تنش‌های ناشی از نقض حریم هوایی رخ داده، خبر داد. اما راهبرد میان‌مدت و بلندمدت بر حفاظت کامل از سراسر قاره در برابر اقداماتی متمرکز است که ناتو و بروکسل آن را به‌عنوان بخشی از «جنگ ترکیبی» روسیه توصیف می‌کنند.
مارتین اودانل، مشاور ارشد فرمانده نظامی عالی ناتو در گفتوگو با یورونیوز گفت: «ناتو به‌طور طبیعی با اتحادیه اروپا و تمام متحدان خود همکاری می‌کند تا سامانه‌های دفاع هوایی را در سراسر جناح شرقی تقویت کند.» او افزود: «فرماندهی عالی متفقین در اروپا، جناح شرقی را نه‌فقط شامل کشورهایی که مرز شرقی دارند، بلکه از شمالگان تا دریای سیاه، دریای مدیترانه و فراتر از آن، در عمق قلمرو اروپا ارزیابی می‌کند.» اودانل در پایان گفت: «همان‌طور که دبیرکل ناتو (مارک روته) گفته است، همه ما کشورهای جناح شرقی هستیم.»
بازار ![]()