فعالسازی مکانیسم ماشه نامطلوب برای ایران و اروپا

پیام سپاهان - ایران /متن پیش رو در ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
کوروش احمدی| یکشنبه هفته آینده 31 اوت براساس آنچه تروئیکای اروپایی پیش از این اعلام کرده بود موعدی است که برای اعلام ادعای تخلف یا تعهد ایران به شورای امنیت در ارتباط با فعال‌سازی مکانیسم ماشه در نظر گرفته اند؛ مکانیسمی که اجرای آن به منزله پیچیده‌تر شدن کلاف سردرگم معادله هسته‌ای و آینده روابط ایران و غرب خواهد بود.
از این رو طبیعی است که در فرصت یک هفته‌ای باقی مانده تا تصمیم نهایی در مورد فعال‌سازی مکانیسم از سوی طرف‌های اروپایی یا رسیدن به راه‌حل‌های دیگر، گمانه زنی‌های متعدد در فضای رسانه‌ای مطرح شود. در حالی که مقامات کشور تاکنون در سطوح مختلف به کرات از موضع مخالف ایران با تمدید مکانیسم ماشه خبرداده‌اند اما در عین حال دیدگاه‌های دیگری مبنی بر امکان بررسی این گزینه در داخل ایران هم مطرح شده است. 
با این حال اظهارات آقای لاریجانی مبنی بر تدبیر درباره تمدید مکانیسم ماشه در شورای عالی امنیت ملی و اشاره آقای عراقچی مبنی بر مشورت با دوستان درباره این موضوع، نشانه این مهم است که ایران مسأله تمدید قطعنامه 2231 را مورد بررسی قرار خواهد داد.
بنابراین آنچه باید مدنظر واقع شود این است که هرگونه تصمیم شورای عالی امنیت ملی در مورد آینده قطعنامه 2231 و تمدید آن ارتباط مستقیمی با نظر ایران در خصوص پذیرش شروط طرف اروپایی دارد. به عبارت دیگر تمدید مهلت مکانیسم ماشه از نظر اروپایی‌ها منوط به پذیرش شروط آنها از جانب ایران است. اما در صورتی که تهران حاضر به پذیرش این شروط نباشد، طبیعتاً هیچ‌گونه ابتکاری برای تمدید شرایط فعلی صورت نخواهد گرفت. از منظر حقوقی و رویه‌ای، شورای امنیت ملزم به اتخاذ یک تصمیم شکلی خواهد بود؛ تصمیمی که می‌تواند به‌عنوان مثال، پایان مهلت مقرر در
 18 اکتبر را به مدت سه ماه تمدید کند. این اقدام، مشروط به توافق قبلی با ایران بر سر شروط اروپا و نبود مانع در مسیر اجرای آن است. در چنین حالتی کشورهایی نظیر چین و روسیه نیز مخالفتی با پیشنهاد تمدید مهلت نخواهند داشت. 
البته ایران می‌تواند با شرایط اروپایی‌ها موافقت کند، اما در مرحله اجرا همکاری خود را تا هر حدی که می‌خواهد انجام دهد. اما در صورتی که ایران شروط اروپایی‌ها را نپذیرد، طرف‌های اروپایی نه تنها اقدامی برای تمدید انجام نخواهند داد، بلکه به ارسال نامه مربوط به اعلام تخلف ایران مبادرت خواهند کرد.
با این حال نکته اساسی که تصمیم گیران در این عرصه باید مدنظر داشته باشند آن است که حتی در صورت تمدید مهلت مکانیسم ماشه، امکان اعلام تخلف از سوی اروپا در هر مقطع زمانی در دوره تمدید شده همچنان وجود خواهد داشت. 
به بیان روشن‌تر، اگر توافقی برای تمدید مهلت تا سه ماه پس از 18 اکتبر حاصل شود، این امر مانع از آن نخواهد بود که اروپا در روزهای بعد، حتی بلافاصله پس از آغاز دوره تمدید، اقدام به ارسال نامه اعلام تخلف کند. ماهیت تمدید به گونه‌ای است که دست اروپا را برای استفاده از مکانیسم ماشه در هر زمان نمی‌بندد؛ بلکه صرفاً ضرب الاجل جدید تعیین می‌کند که از لحظه تمدید تا آن زمان اروپا می‌تواند اقدام کند. بنابراین اگرچه تهران می‌تواند با پذیرش شروط اروپایی در عمل سطح پایینی از همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا گفت‌وگو با ایالات متحده را دنبال کند، اما باید این واقعیت را در نظر گیرد که در طول دوره تمدید نیز اروپا می‌تواند به استناد معیارهای خود هر لحظه اقدام به ارائه گزارش تخلف به شورای امنیت کند.
واقعیت دیگر آن است که اروپا نیز چاره‌ای جز تعیین تکلیف در بازه زمانی مقرر ندارد. ضرب‌الاجل 18اکتبر یک نقطه عطف حقوقی است که رد شدن از آن بدون اقدام، به معنای خروج نهایی پرونده هسته‌ای ایران از دستور کار شورای امنیت و غیرقابل بازگشت شدن قطعنامه‌های پیشین علیه ایران خواهد بود. 
چنان وضعیتی، غرب را در موقعیتی قرار می‌دهد که در صورت نیاز به اعمال فشار جدید علیه ایران، ناگزیر از همراهی چین و روسیه و تحمل ریسک وتوی احتمالی آنها خواهند شد؛ شرایطی که برای غرب به هیچ‌وجه مطلوب نیست.
از همین رو می‌توان پیش‌بینی کرد که اگر تفاهمی میان ایران و اروپا حاصل نشود، اروپایی‌ها نهایتاً در مسیر بازگرداندن قطعنامه‌ها گام برخواهند داشت؛ هرچند با اکراه و به رغم ملاحظات سیاسی و امنیتی خود. در این میان، ایران نیز با مجموعه‌ای از چالش ها روبرو خواهد بود. 
پیامدهای اسنپ‌بک برای اروپا
در این میان آنچه روشن است این است که اروپا قاعدتاً نباید تمایلی به فعال شدن مکانیسم ماشه داشته باشد. بدیهی است که اروپا تمایلی به ایجاد شرایطی ندارد که می‌تواند به گسترش تنش، بروز یک درگیری تازه و پیامدهای ناخواسته‌ای همچون بحران مهاجرت و بی‌ثباتی منطقه‌ای منجر شود؛ پیامدهایی که قبل از آمریکا گریبان اروپا را خواهد گرفت. از این منظر، منطقی است که اروپایی‌ها علاقه‌ای به تسریع در استفاده از مکانیسم ماشه نداشته باشند.
بازار