بزرگنمايي:

پیام سپاهان - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
دیگر کسی عروسی نمی‌گیرد
بازار
بیژن عبداللهی‌مقدم، رئیس اتحادیه تالارهای پذیرایی می‌گوید 80 درصد مراسم‌هایی که در تالارها برگزار می‌شوند، تبدیل به مراسم ختم شده‌اند و تنها 20 درصد مراسم‌ها، عروسی هستند. به‌گفته او، بسیاری از سالن‌های اجاره‌ای به دلیل «اجاره سنگین» تعطیل شده‌اند و تنها حدود 15 تا 20 درصد تالارهای تهران فعال مانده‌اند. این آمار نشان می‌دهند، صنعت تشریفات عروسی هم‌زمان با ترکیدن حباب تورم و مشکلات اقتصادی در رکود عمیق قرار گرفته است.
آمارهای رسمی تازه نیز تصویر نگران‌کننده‌ای از وضعیت ازدواج و طلاق در ایران ترسیم می‌کنند. داده‌های سازمان ثبت‌ احوال نشان می‌دهد که در 7 ماهه نخست سال 1403، تنها 274 هزار و 596 مورد ازدواج ثبت شده، درحالی ‌که 108 هزار و 673 مورد طلاق در همین بازه زمانی ثبت شده است؛ این یعنی نسبت طلاق به ازدواج در کشور، به حدود 39 درصد رسیده است؛ به‌بیان ساده‌تر، از هر 100 ازدواج رسمی ثبت‌شده، نزدیک به 40 مورد درنهایت، به طلاق منتهی می‌شوند. این نسبت در تهران، حتی فراتر رفته و از مرز 52 درصد عبور کرده است. این در حالی‌ است که در دهه گذشته، تعداد ازدواج‌های رسمی در کشور حدود 46 درصد کاهش یافته است. در سال 1389، بیش از 891 هزار ازدواج در کشور ثبت شد اما این رقم در پایان سال 1402، به حدود 481 هزار مورد کاهش یافت. هرچند در سال 1403، اندکی رشد ثبت شد (حدود 471 هزار ازدواج) اما این رشد نمی‌تواند روند نزولی مداوم دهه گذشته را معکوس کند.
هم‌زمان نرخ خام طلاق نیز در سال 1403، به 3/2 در هزار نفر جمعیت رسید که از نظر کارشناسان همچنان یکی از بالاترین نرخ‌ها میان کشورهای منطقه محسوب می‌شود. با وجود کاهش اندک این نرخ نسبت به سال قبل، روند کلی همچنان افزایشی است و به‌ویژه میان زوج‌های جوان و ساکنان کلان‌شهرها شدت یافته است. این روند نزولی در سال‌های اخیر، به عواملی همچون تغییرات اقتصادی، بیکاری جوانان و تغییر نگرش‌های فرهنگی و اجتماعی نسبت به ازدواج مرتبط دانسته شده است.
کارشناسان اقتصادی و اجتماعی مهم‌ترین دلایل کم ‌شدن میل به ازدواج را شرایط اقتصادی دشوار و ساختار اجتماعی جدید می‌دانند. مجید ابهری، جامعه‌شناس و آسیب‌شناس اجتماعی می‌گوید: «دشواری‌های ازدواج از نظر مسکن، اشتغال، تورم و گرانی به‌عنوان عوامل اصلی کاهش ازدواج رسمی مطرح می‌شوند». در عمل، گران شدن مسکن و ارقام بالای مهریه و هزینه مراسم، فشار مضاعفی به زوج‌های جوان وارد کرده است. همچنین نرخ بیکاری بالا باعث شده است که بسیاری از جوانان حتی اقدام به تشکیل خانواده نکنند. از طرف دیگر، مطالعات نشان می‌دهند، افزایش وام‌های ازدواج یا طرح‌های تسهیلاتی چندساله نتوانسته‌اند این روند نزولی را متوقف کنند؛ همان‌گونه که گزارش‌ها تاکید می‌کنند «نه افزایش تسهیلات ازدواج و فرزندآوری نتیجه داد نه محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های دولتی توانست مردم را به ازدواج تشویق کند».
تغییرات فرهنگی و سبک زندگی نوین
از بعد فرهنگی نیز تحولات عمیقی بر نگرش به ازدواج تاثیر گذاشته‌اند. بسیاری از جامعه‌شناسان معتقدند، خانواده، در اولویت اول زندگی جوانان قرار ندارد. شهلا کاظم‌پور، جمعیت‌شناس دانشگاه تهران می‌گوید در حال حاضر، 5 درصد از زنان بالای 40 سال، اصلا ازدواج نمی‌کنند، درحالی ‌که این رقم در دهه 1980، تنها 2 درصد بوده است. او همچنین اشاره می‌کند که زنان تحصیل‌کرده به ازدواج با مردان «تحصیلات یا مشاغل سطح پایین» تمایلی ندارند و ترجیح می‌دهند خود را در مسیر فردگرایی و شغل‌مداری پیش ببرند. تقی آزادارمکی، جامعه‌شناس دیگر دانشگاه تهران نیز می‌گوید، تشکیل خانواده «دیگر مانند گذشته، باارزش و محبوب نیست» و «حتی اولویت دوم و سوم بسیاری از جوانان به شمار نمی‌رود».
یکی از پدیده‌های جدید در ایران، پدیده «ازدواج سفید» (هم‌باشی بدون پیوند رسمی) است که به‌سرعت میان بخشی از نسل جوان رواج یافته است. این پدیده که به‌گفته کارشناسان، نوعی تقلید از جوامع غربی است، بسیاری از نیازهای جنسی و عاطفی را بدون تشکیل خانواده و تعهد رسمی برطرف می‌کند. مجید ابهری تاکید می‌کند، ازدواج سفید بر کاهش آمار ازدواج رسمی تاثیرگذار بوده است؛ زیرا «بخش اصلی ازدواج دائمی، نیاز جنسی متقابل زن و مرد است و وقتی این غریزه با روش‌های دیگر برطرف شود، نیاز به ازدواج دائمی کم خواهد شد». به‌ این‌ ترتیب، جوانانی که فردگرایی رادیکال را در اولویت می‌گذارند، شکل جدیدی از زندگی را تجربه می‌کنند که جایگزین «ازدواج آسان» و سنتی شده است. ترس از طلاق نیز به دلایل روانی نقش دارد؛ چراکه تجربه طلاق یا جدایی والدین و گزارش افزایش آمار طلاق (از هر 100 ازدواج حدود 42 طلاق در 1402) جوانان را نسبت به الزام به پیوند رسمی دودل کرده است.
کاهش باروری و پیامدهای جمعیتی
نمودار بالا نشان می‌دهد، روند تعداد موالید در ایران در چند دهه گذشته نزولی بوده است. بر اساس داده‌های ثبت ‌احوال، تعداد ولادت‌ها در سال 1403، به حدود 980 هزار نفر رسیده است که کمترین میزان از دهه 1350 به بعد است. هم‌زمان، معاون وزیر بهداشت اعلام کرده، نرخ باروری کل (میانگین فرزندآوری هر زن) اکنون تنها 48/1 است که به‌وضوح کمتر از نرخ جایگزینی 1/2 است. کارشناسان هشدار داده‌اند این وضعیت، نشان‌دهنده پدیده سالمندی زودهنگام و کاهش جمعیت در بلندمدت است؛ به‌طوری ‌که در دو دهه آینده، جمعیت کشور به اوج خود می‌رسد؛ سپس روند نزولی خواهد داشت. این کاهش هم‌زمان ازدواج و باروری، پیامدهای عمیقی برای جامعه دارد: تولید نسل پایین می‌آید، نسبت جمعیت جوان به سالمندان کاهش می‌یابد و فشار بر صندوق‌های بازنشستگی و نیاز به خدمات پرستاری افزایش می‌یابد.
تصویر بالا، نمادی از آینده نامطمئن خانواده‌هاست. بررسی‌ها نشان می‌دهند، اجرای قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» و سایر طرح‌های تشویقی در سال‌های اخیر، نتوانسته‌اند روند کاهش ازدواج و زادآوری را متوقف کنند؛ این امر، به این معناست که حل مساله نیازمند نگاهی عمیق‌تر و متوازن به ابعاد اقتصادی، فرهنگی و نهادی است تا بتوان از سقوط پیوندهای خانوادگی جلوگیری کرد.
کاهش مراسم عروسی در ایران نه یک پدیده فقط اقتصادی است و نه‌‌فقط درباره تالارهای پذیرایی معنا می‌یابد؛ بلکه پیامی از وضعیت عمومی جامعه ایرانی امروز است. تشدید دشواری‌های معیشت، تغییر ارزش‌ها و به‌ وجود آمدن سبک‌های زندگی جدید، جوانان را از ازدواج و تشکیل خانواده دور کرده است. تا زمانی که مسکن ارزان نشود، اشتغال جوانان تثبیت نشود و حمایت‌هایفرهنگی و نهادی از ازدواج برای نسل جدید فراهم نشود، نمی‌توان انتظار داشت مراسم عروسی دوباره رونق بگیرد و از پس‌لرزه‌های اجتماعی آن کاسته شود.