پیام سپاهان

آخرين مطالب

«تکیه» از کجا به عزاداری‌ها رسیده؟ فرهنگی

«تکیه» از کجا به عزاداری‌ها رسیده؟
  بزرگنمايي:

پیام سپاهان - ایسنا /حسن ذوالفقاری «تکیه» را لفظی عربی معرفی کرده و گفته است: «تاریخ تکیه بسته به نگرشی سریع و گذرا به تاریخ فتوت و آیین جوانمردی است.»
این استاد زبان و ادبیات فارسی و پژوهشگر فرهنگ عامه که چندی پیش از دنیا رفت، در بخشی از مقاله‌ای با عنوان «فرهنگنامه عاشورا» (کیهان فرهنگی، خرداد 1372، شماره 98) به بررسی پیشینۀ واژۀ «تکیه» پرداخته و نوشته است: ««تکیه» لفظی است عربی، به معنی «پشت به چیزی گذاشتن» چنانکه سعدی گوید: 
مرا تکیه جان پسر بر عصاست 
دگر «تکیه» بر زندگانی خطاست 
و مجازاً به معنی اعتماد کردن است، به گونه‌ای که سعدی آورده: 
روز بهار است خیز تا به تماشا رویم 
«تکیه» بر ایام نیست تا دگر آید بهار 
معانی مجازی دیگر آن پشت و پناه، ملجا و ماوا و متکاست. در فرهنگ‌ها یکی از معانی تکیه را مکان فقیران، خانقاه، منزل درویشان، دیر، صومعه، حسینیه، تعزیه‌خانه و... ذکر کرده‌اند. 
دوزی در «ذیل قوامیس عرب» آورده است: 
«تکیه (ت کِ ی ـه) جمع آن تکایا، جایی که معمولا از مسافران فقیر یا افرادی که توصیه شده باشند، بلاعوض پذیرایی کنند. تکیه در هند و ایران و مصر و شام مشابه زاویه در آفریقاست. فیلشر عقیده دارد که این کلمه از «اتکا» آمده است و باید تکیه (تَ یِ) تلفظ شود، ولی ظاهراً این کلمه درست نیست به سبب آن‌که جمع آن تکایاست و این شکل جمع مخصوص کلمات مونث است، به صورت فعلیه که از یک ریشۀ بی‌قاعده و خارج از رسم و شرایط معمول می‌آید». 
گزارش انگلبرت کمپفر (1651 - 1716 م.) که در عصر صفوی به ایران سفر کرده است، تایید می‌کند که تکایا در معابر و میادین برای استفادۀ مسافران بنا می‌شده است: 
«تکیه گوشه یا کلبه‌ای است در زیر آسمان، و یا نوعی استراحتگاه در محلی دنج، که تنها در مصاحبت دیگران برای رفع خستگی به آنجا می‌روند تا وقت را با کشیدن چپق و قلیان و نوشیدن بگذرانند. تکیه‌ها در معابر و میدان‌های عمومی دیده می‌شوند. مخارج ساختن این تکیه‌ها اندک است و بیشتر به‌خاطر درویش‌هایی که گدایی می‌کنند و شهرها و بیابان‌ها را درمی‌نوردند، برپا می‌شود».
اصطلاحات «تکیه‌جای» و «تکیه‌گاه» در «آنندراج» و «فرهنگ ناظم الاطباء» به معنای محل آسایش آمده است و نظامی نیز به همین معنی آورده است:
چو آن یاوری نیست در دست و پای 
که در مهد مینو کنم تکیه جای
تکیه بدین معنی جایی مانند خانقاه‌ها در سده‌های سوم و چهارم هجری بوده است، چه آن‌که خانقاه یا خانگاه را به خوردنگاه نیز معنی کرده‌اند. همچنین تعدادی از محققین آن را معرب خوانگاه یعنی سفره‌خانه و محل خوردن غذا که در رهگذر مسافران ساخته می‌شده است، تعبیر کرده‌اند. 
با جست‌وجو در معماری خانقاه‌ها و محل قرار گرفتن آن‌ها - که بیشتر در مسیر مسافران بوده است - گفتۀ بالا تایید می‌شود. تکایا نیز چنین موقعیتی دارند و گمان ما را تقویت می‌کنند که رباط‌ها و زوایا و خانقاه‌ها و تکایا محل‌هایی با اسامی متفاوت بوده‌اند که هدف از ایجاد و گسترش آن‌ها یک چیز بوده است. تکایا و خانقاه‌ها همواره محل اجتماع فتیان و قلندران و اخیان و جوانمردان بوده است، از این رو بررسی تاریخ تکیه باز بسته به نگرشی سریع و گذرا به تاریخ فتوت و آیین جوانمردی است. فتوت مشتق از فتی است که هشت‌بار در قرآن به کار رفته است و به معنی جوانمرد، جوانی و ایام شباب است. موضوع علم فتوت نفس انسانی و شعبه‌ای است از علم تصوف و توحید. در طول تاریخ گروه‌های جوانمرد به شکل‌های گوناگون ظهور کرده‌اند. عیاران سیستانی، نهضت سفید جامگان و... بازتاب این حرکت‌های مردمی بوده‌اند. بسیاری از صوفیه خود از فتیان بودند. رونق فتوت تا آنجا بود که بزرگان صوفیه فتوتنامه‌ها نگاشتند و آیین جوانمردی را تشریح کردند. از جملۀ این آثار «فتوتنامه سلطانی» از ملامحسن واعظ کاشفی، نویسندۀ توانا و پرکار سدۀ هفتم است. در این کتاب مولف فصلی را به آداب تکیه و تکیه‌داری و تکیه در آمدن اختصاص داده است که بدان اشاره خواهد شد. 
آیین جوانمردی به موازات جریان تصوف رواج داشت اما روش فتیان در میان عامۀ مردم پسندیده‌تر بود. با فروپاشی قزلباشان در عصر شاه عباس - که شکل استحاله یافته آیین فتوت بود - سازمان آنان بر هم خورد و جمع‌شان پراکنده گشت. با ضعف و نابودی لنگرها و زوایا، رفته‌رفته تکیه‌ها به صورت محلی برای اجتماع داش‌مشدی‌ها و عیاران درآمد و جایگزین آن‌ها شد، چنان‌که عبدالله مستوفی در کتاب «زندگانی من» می‌نویسد: «انصاف را اگر سعی و همت و فداکاری و بی‌ریایی طبقۀ داش‌مشدی‌های تهران با آن مجالس تعزیه‌داری توام نمی‌شد، هیچ‌وقت منظرۀ خارجی و عمومی این عزاداری به این طول و تفصیل و شکوه نمی‌رسید. مصارف طاقنماهای تکیه را هم از کیسۀ فتوت خود می‌پرداختند...». 
مولف در صفحات بعد به برخی آداب و رسوم داش‌مشدی‌ها اشاره می‌کند، همچون چاله حوض‌بازی، کبوترپروری، مهره‌بازی، کفتربازی و... که یادآور فتوت دورۀ ناصری (خلیفه الناصر بالله) است. 
بنا بر آن‌چه که از گفتار مستوفی برمی‌آید، گروه فتیان و داش‌مشدی‌ها از اداره‌کنندگان اصلی تکایا بوده‌اند. 
افزون‌ بر این، طبق قدیمی‌ترین سند مکتوب، با کتیبه‌ای به تاریخ 1202 در منزلگاهی واقع در استرآباد خانقاهی را به عنوان تکیه یاد کرده و متذکر شده است که در این محل تعزیت سالار شهیدان انجام می‌شود.»

لینک کوتاه:
https://www.payamesepahan.ir/Fa/News/370521/

نظرات شما

ارسال دیدگاه

Protected by FormShield
مخاطبان عزیز به اطلاع می رساند: از این پس با های لایت کردن هر واژه ای در متن خبر می توانید از امکان جستجوی آن عبارت یا واژه در ویکی پدیا و نیز آرشیو این پایگاه بهره مند شوید. این امکان برای اولین بار در پایگاه های خبری - تحلیلی گروه رسانه ای آریا برای مخاطبان عزیز ارائه می شود. امیدواریم این تحول نو در جهت دانش افزایی خوانندگان مفید باشد.

ساير مطالب

دیدار مدیران کل اطلاعات و بنیاد شهید استان قم با خانواده شهید علی علیرضائی

مردم کردستان همچنان پای نظام ایستاده‌‌اند

ترویج فرهنگ ایثار و شهادت؛ مهم‌ ترین مأموریت بنیاد شهید و امور ایثارگران است

جنگ 12 روزه رژیم صهیونیستی تکرار ایثار و مقاومت ایران و تداعی‌بخش دوران دفاع مقدس بود

شیائومی 16 در آستانه رونمایی است

سرمقاله همشهری/ هنر‌ گفتن از جمهوری اسلامی را تمرین کنیم

واکنش «وطن امروز» به یک بیانیه: نوبت عبرت شماست

برگزاری 15 کارگاه آموزشی با محوریت سند تحول بنیادین ویژه مدیران مدارس متوسطه اصفهان در تابستان

سرمقاله کیهان/ این‌گونه اسرائیل را لِه کردیم

رسانه هندی: جنگ 12 روزه، رونمایی از ابرقدرت موشکی ایران بود

تداوم ناپایداری های جوی در هرمزگان

اتحاد، اتحاد، اتحاد: دستاورد بزرگ جنگ 12 روزه

🎬 اجرای مرحله نخست طرح انتقال آب دریای عمان به اصفهان

🎙️ صحبت‌های استاندار در برنامه سلام اصفهان

ورزش همگانی نیازمند فرهنگ‌سازی و سیاست‌گذاری صحیح است

رشد نسبت مصارف به منابع استان به بیش از 80 درصد

پرونده جنجالی اپل واچ بدون نقش‌آفرینی مدیر ایرانی به دادگاه برمی‌گردد

سرمقاله اعتماد/ قانونی سرشار از نقض حاکمیت قانون

حمایت مشکوک از جاسوسان اسرائیل و آمریکا در آژانس

“استان خانواده‌محور” اولویت چهارم توسعه اصفهان

رفع مشکلات بیش از 4700 بنگاه اقتصادی در ستاد تسهیل استان اصفهان

اصفهان به قطب هوش مصنوعی در کشاورزی تبدیل می‌شود

تاکید بر اهمیت راهبردی هوش مصنوعی در حوزه‌های دفاعی، امنیتی و اقتصادی استان

تأکید استاندار اصفهان بر توسعه ورزش همگانی برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی

اهدای هدایای متبرک رهبرانقلاب به قاریان نوجوان اصفهانی توسط استاندار اصفهان

سرمقاله هم میهن/ آقای اژه‌ای! نمی‌خواهید کاری کنید؟

کیهان مطرح کرد: 1100 شهید نتیجه اصرار بر مذاکره!

حوادث رانندگی در محورهای کاشان به زندگی 2 نفر پایان داد

گرمای زودرس 132 هکتار از مراتع اصفهان را شعله‌ور کرد

هوشمندسازی محل دفع پسماند ساختمانی در اصفهان

بازی کال آو دیوتی موبایل به درآمد شگفت‌انگیزی دست پیدا کرد

سرمقاله سازندگی/ بازسازی روانی جامعه

جهان: پدافند مجازی کشور کجاست؟!

سرمقاله دنیای اقتصاد/ ضرورت تصمیم‌گیری عقلایی و رد تئوری بقا

تصاویری دیده نشده از حضور سردار شهید سلامی در اصفهان

سمیرم، مقصد هشتمین سفر شهرستانی مدیرکل آموزش‌وپرورش استان اصفهان

معروف‌ترین رقیب گوگل کروم حالا بسیار سریع‌تر از گذشته است

سرمقاله خراسان/ خروج اتباع، آزمونی اخلاقی

صفحه نخست روزنامه‌های اصفهان (هجدهم تیرماه 1404)

کاهش 8 درصدی قیمت‌ در پایتخت

هزینه سربار جنگ برای خطوط هوایی

ماجرای مهاجرت استادان دانشگاه صنعتی شریف به خارج از کشور

عصر ایران: منتقدان مصاحبه پزشکیان از جیب خود هزینه کنند نه از جان مردم

چرا اسرائیل در دام جنگ فرسایشی گیر کرده است؟

کاروان نمادین کربلا در زرین شهر

ساماندهی 287 متکدی در اصفهان

حدود نیمی از بازی‌های برتر استیم در سال 2025 از میان آثار AA یا مستقل هستند

دشواری تصویر نبرد؛ روایت عکاسان از تجربه های خود در جنگ 12 روزه

ضربه دردناک کمین «بیت حانون» به ارتش اسرائیل

علی‌بابا و پولی که بازگردانده نشده است