پیام سپاهان - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
فائزه مومنی| جشنی که طعم تورم گرفته است؛ در آستانه شبی که قرنهاست نماد پیروزی نور بر تاریکی و بهانهای برای پیوند دوباره خانوادههای ایرانی بوده است. اما یلدای امسال، فراتر از یک آئین باستانی به آینهای تمامنما از وضعیت اقتصادی کشور تبدیل شده است. گزارشهای میدانی و آمارهای رسمی نشان میدهند که «دورهمی ساده یلدایی» حالا به یک پروژه پرهزینه و برای بسیاری از دهکهای جامعه به کالایی «لوکس» و دور از دسترس بدل گشته است. جهش قیمتها که در برخی اقلام از مرز ۱۰۰ درصد گذشته، سفرههای این شب را کوچکتر و دلخوریهای پنهان ناشی از فقر معیشتی را بزرگتر کرده است.
شوک آجیل؛ هر مغز، یک سرمایهگذاری بخش اصلی هزینههای یلدا همواره بر دوش آجیل و خشکبار بوده است اما ارقام امسال شوکهکننده است. براساس آخرین دادهها قیمت آجیل نسبت به سال گذشته بین ۸۰ تا ۱۰۸ درصد افزایش یافته است. در بازار آزاد تهران و شیراز، قیمت هر کیلو آجیل چهارمغز با کیفیت ممتاز تا ۲.۵ میلیون تومان پیش رفته است. حتی قیمتهای مصوب میادین میوه و ترهبار که قرار است نقش مسکن را ایفا کنند با ارقامی نظیر ۱.۳ میلیون تومان برای آجیل مخلوط، باز هم با درآمد ماهانه یک کارگر یا بازنشسته همخوانی ندارد. پسته که روزگاری نقل سفرهها بود، اکنون با قیمتهایی بین ۱.۲ تا ۲ میلیون تومان عملاً از سبد خرید بسیاری از خانوادهها حذف شده و جای خود را به اقلامی چون نخودچی و تخمه داده که آنها نیز مرز ۳۰۰ هزار تومان را رد کردهاند.
سفرههای قسطی
نماد جدید فشار اقتصادی عجیبترین پدیده یلدای امسال رواج «فروش اقساطی آجیل» است. وقتی کالایی که قرار است در یک شب مصرف شود بهصورت قسطی یا با چک فروخته میشود، یعنی توازن میان درآمد و هزینههای اولیه زندگی به کلی از میان رفته است. رکود حاکم بر بازار خشکبار باعث شده، کاسبان برای فرار از کسادی به پذیرش پرداختهای غیرنقدی روی بیاورند. این واقعیت تلخ نشان میدهد که قدرت خرید مردم بهقدری سقوط کرده که تهیه ملزومات یک سنت قدیمی، نیازمند بودجهبندی چند ماهه است.
میوه و شیرینی در تلاطم نرخنامهها
اگرچه مسئولان تلاش کردهاند با انتشار نرخنامههای لحظه آخری، قیمت هندوانه را در ۳۵ هزار تومان و انار را در ۱۰۵ هزار تومان ثابت نگه دارند اما واقعیت در مغازههای سطح شهر متفاوت است. در مناطقی مانند مازندران، قیمت سیب به ۱۵۰ هزار تومان و مرغ به ۱۳۸ هزار تومان رسیده است. شیرینیهای مخصوص یلدا نیز با وجود ادعای اتحادیهها مبنی بر ثبات قیمت تحتتأثیر افزایش ۵۰ تا ۶۰ درصدی مواد اولیه (روغن و تخممرغ) با قیمتهای گزافی عرضه میشوند. این یعنی یک سبد میوه و شیرینی ساده برای یک میهمانی ۱۰ نفره، بدون احتساب غذا و آجیل، بیش از دو میلیون تومان هزینه روی دست میزبان میگذارد.
چرا یلدا گران شد؟
مثلث ارز، صادرات و دلال تحلیل ریشههای این گرانی ما را به یک مثلث بحران میرساند: «نوسانات ارزی»، «سیاستهای صادراتی» و «ضعف نظارت». از آنجا که ۷۰ تا ۸۰ درصد پسته ایران صادر میشود، قیمت داخلی آن به جای تبعیت از توان خرید مردم با نرخ دلار تنظیم میشود.
از سوی دیگر، گزارشهای اقتصادی نشان میدهند بخشی از ارز حاصل از صادرات خشکبار توسط کارتهای بازرگانی یکبار مصرف بلعیده شده و به چرخه اقتصاد بازنگشته است؛ امری که باعث کاهش عرضه در بازار داخلی و جهش قیمتها شده است. در کنار اینها، حضور واسطههایی که محصولات را از کشاورز ارزان میخرند و به مصرفکننده چندین برابر میفروشند، آتش این تورم را شعلهورتر کرده است.
سایه سنگین تورم بر روابط خانوادگی پیامد این وضعیت تنها اقتصادی نیست؛ یلدای لوکس در حال تخریب بافت اجتماعی است. وقتی هزینه یک شب پذیرایی معادل حقوق یک ماه یک بازنشسته است، «بزرگترهای فامیل» که همواره ستون این دورهمیها بودهاند از میزبانی شرمزده یا منصرف میشوند. گزارشها حاکی از آن است که بسیاری از خانوادهها به جای دورهمیهای شلوغ به تماسهای تصویری یا دیدارهای کوتاه بدون پذیرایی بسنده کردهاند. این «فاصلهگذاری اجباری اقتصادی» باعث شده تا جشنی که قرار بود، پیوندها را محکم کند خود به عاملی برای اضطراب و احساس تبعیض، تبدیل شود.
نظارتهای بیاثر و وعدههای تکراری
اگرچه نهادهای نظارتی از تشکیل صدها پرونده تخلف و استقرار اکیپهای بازرسی در استانهایی نظیر فارس و مازندران سخن میگویند اما تجربه نشان داده که این برخوردها درمان قطعی نیست. اعلام قیمتهای مصوب در روزهای پایانی آذرماه بیشتر شبیه به نوشداروی پس از مرگ سهراب است؛ چراکه بسیاری از مردم خریدهای خود را انجام دادهاند یا به دلیل قیمتهای بازار آزاد کلاً از خرید منصرف شدهاند. تا زمانی که ساختار عرضه و تقاضا و رانتهای ارزی در بخش صادرات خشکبار اصلاح نشود، سایه گرانفروشی از سر بازار کوتاه نخواهد شد.
یلدا فراتر از یک سفره
در نهایت، یلدا آزمونی بزرگ برای مدیریت اقتصادی کشور است. تبدیل شدن یک آئین ملی به کالایی لوکس، زنگ خطری است که نشان میدهد، تورم در حال بلعیدن هویت فرهنگی ماست. اگرچه فرهنگسازی برای «سادهزیستی» و «یلدای بدون تجملات» راهکاری اخلاقی است اما نباید جایگزین مطالبهگری برای ثبات قیمتها و بهبود معیشت شود. یلدا در حافظه جمعی ایرانیان باقی خواهد ماند اما تلخی گرانی امسال بخشی جداییناپذیر از تاریخچه این شب در دهه ۱۴۰۰ خواهد بود. امید است که در سالهای آتی، سرخی انار سفرهها، نه از شرم صورت میزبان، که از سر شادی و فراوانی باشد.
بازار ![]()