پیام سپاهان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
فاطمه لطفی| محمد بن‌سلمان دوباره به ایالات متحده سفر کرد و دوباره رسانه‌ها چشم به وعده‌هایی دوخته‌اند که دو رهبر از دو سوی دنیا به هم داده‌اند. در این میان وعده سرمایه‌گذاری یک تریلیون دلاری عربستان در ایالات متحده هم در صدر عناوین خبرهای مربوط به این سفر قرار گرفت اما کارشناسان مالی با تردید به این اعداد و ارقام نگاه می‌کنند و رسانه‌های منتقد یادآوری می‌کنند که وعده‌های قبلی سرمایه‌گذاری عربستان در ایالات متحده هنوز به‌طور کامل تحقق نیافته است.
به هر حال با یک قول و قرار یک تریلیون دلاری، ولیعهد عربستان سعودی تبدیل شد به «متحد اصلی غیرناتو» ایالات متحده. این اتفاق در دیدار محمد بن‌سلمان با رئیس‌جمهور ایالات متحده رخ داد. حالا به نظر می‌رسد روابط اقتصادی این دو کشور بیش از پیش مستحکم‌تر شده است.
عربستان از سال‌ها پیش متحد مهم ایالات متحده در خاورمیانه بوده است، اما روابط این دو گاه به دلایل حقوق بشری، سیاست‌های نفتی عربستان و نیز اسرائیل دچار تنش می‌شود. از طرفی دونالد ترامپ هم همیشه روابط با سعودی‌ها را در اولویت قرار داده و در اولین سفرهای خارجی خود، هم در دوره اول و هم در دوره دوم ریاست‌جمهوری به عربستان سفر کرده است.
حالا ترامپ در ضیافت شامی به‌افتخار ولیعهد عربستان سعودی در کاخ سفید گفته: «یک اتحاد قوی‌تر و توانمندتر منافع هر دو کشور را پیش می‌برد و در خدمت بالاترین منافع صلح خواهد بود». این سخنان پس از آن منتشر شد که ولیعهد عربستان اعلام کرد سرمایه‌گذاری‌های کشورش در ایالات متحده را از حدود 600 میلیارد دلار به نزدیک به 1 تریلیون دلار افزایش خواهد داد. یا اگر بخواهیم اتفاقات دیدار این دو را دقیق‌تر توضیح دهیم این ترامپ بود که گفت عربستان قرار است یک تریلیون دلار در ایالات متحده سرمایه‌گذاری کند.
و چنین شد که ترامپ در مقابل سوال خبرنگاران در مورد قتل جمال خاشقجی، ستون‌نویس واشنگتن‌پست در سال 2018 و دست‌داشتن محمد بن‌سلمان در آن، این احتمال را رد کرد و گفت: «اتفاقاتی افتاد، اما او چیزی در مورد آن نمی‌دانست». و بعد ادامه داد: «بسیاری از مردم از آن آقا [خاشقجی] خوششان نمی‌آمد». محمد بن‌سلمان در این ضیافت شام گفت: «امروز یک روز ویژه است. ما فکر می‌کنیم افق همکاری اقتصادی بین عربستان سعودی و آمریکا در بسیاری از زمینه‌ها بزرگتر و گسترده‌تر است. ما توافق‌نامه‌های زیادی را امضا کرده‌ایم که می‌تواند در را برای توسعه عمیق‌تر روابط در بسیاری از زمینه‌ها باز کند.»
کارشناسان بر این باورند که این توافق‌ها، سوای دیگر سرمایه‌گذاری‌های امضاشده، علاوه بر تسهیل انتقال سلاح، عربستان سعودی را به مکانی برای ذخیره سلاح‌های آمریکایی تبدیل و این کشور را واجد شرایط شرکت در مناقصه قراردادهای نگهداری و تعمیر پنتاگون و خرید مهمات اورانیوم ضعیف‌شده می‌کند.
مفاد توافق‌ها چه بود؟
احتمالاً یکی از مهمترین اخباری که در این سفر تا زمان نوشتن این گزارش منتشر شده است همین خبری باشد که رویترز به نقل از مقامات غول نفتی آرامکوی عربستان منتشر کرد. بر اساس این گزارش مدیرعامل آرامکو گفته عربستان قراردادهای انرژی به ارزش 30 میلیارد دلار با آمریکا امضا خواهد کرد.
امین ناصر، مدیرعامل آرامکو، روز چهارشنبه این اظهارات را در جریان مجمع سرمایه‌گذاری ایالات متحده و عربستان سعودی که در واشنگتن برگزار شد، بر زبان راند. اما بر اساس گزارش وب‌سایت کاخ سفید، در سفر محمد بن‌سلمان به ایالات متحده توافقاتی در حوزه‌های مختلف از جمله موارد زیر امضا شده است. کاخ سفید مدعی است:
بر سر دستیابی به انرژی هسته‌ای، مواد معدنی حیاتی و فناوری توافق شد. از طریق توافقاتی که با عربستان سعودی حاصل شد، آمریکا به عنوان رهبر انرژی و فناوری پیشرفته دنیا شناخته خواهد شد و در عین حال تضمین شده است که زنجیره‌های تامین ایالات متحده همچنان انعطاف‌پذیر باقی بمانند.
ایالات متحده و عربستان سعودی اعلامیه مشترکی در مورد تکمیل مذاکرات در مورد همکاری انرژی هسته‌ای غیرنظامی امضا کردند که پایه قانونی برای یک همکاری چندمیلیارد دلاری در حوزه انرژی هسته‌ای در چند دهه آینده را ایجاد می‌کند. بیانیه کاخ سفید تاکید دارد همکاری ایالات متحده و شرکت‌های آمریکایی با شرکای عربستان سعودی در زمینه همکاری هسته‌ای غیرنظامی خواهند بود نه نظامی و تضمین می‌کند که تمام همکاری‌ها به شیوه‌ای سازگار با استانداردهای عدم اشاعه انجام خواهد شد.
مورد دوم در حوزه مواد معدنی است. ایالات متحده و عربستان یک چارچوب همکاری در زمینه مواد معدنی حیاتی امضا کردند که همکاری دو کشور را تعمیق کرده و بر اساس اعلام کاخ سفید استراتژی‌های ملی این کشور را برای تنوع بخشیدن به زنجیره‌های تامین مواد معدنی حیاتی همسو می‌کند. این توافقنامه بر اساس توافقات مشابهی است که ترامپ با سایر شرکای تجاری برای حفظ انعطاف‌پذیری زنجیره تامین آمریکا برای مواد معدنی ضروری منعقد کرده است.
زمینه سوم همکاری، هوش مصنوعی است. ایالات متحده و عربستان یک تفاهم‌نامه مهم در حوزه هوش مصنوعی امضا کردند که به عربستان سعودی امکان دسترسی به سیستم‌های پیشرو آمریکایی را در جهان داده و در عین حال از فناوری ایالات متحده در برابر نفوذ خارجی محافظت می‌کند و تضمین می‌کند که نوآوران آمریکایی آینده هوش مصنوعی جهانی را شکل خواهند داد.
تعمیق همکاری دفاعی و امنیت منطقه‌ای هم بخش دیگری از توافقات انجام‌شده است. کاخ سفید می‌گوید ایالات متحده با انعقاد توافق‌نامه‌هایی با عربستان سعودی بازدارندگی منطقه‌ای را افزایش می‌دهد، پایگاه صنعتی آمریکا را رشد می‌دهد و تضمین می‌کند که شرکایی مانند عربستان سعودی مسئولیت بیشتری برای مقابله با تهدیدات مشترک بر عهده بگیرند.
بر اساس این گزارش کاخ سفید، ترامپ و بن‌سلمان توافقنامه دفاع استراتژیک ایالات متحده و عربستان سعودی (SDA) را امضا کردند، و کاخ سفید معتقد است این توافقنامه امنیت خاورمیانه را تقویت می‌کند و از طرفی یک پیروزی برای دستور کار «اول آمریکا» است چون فعالیت شرکت‌های دفاعی ایالات متحده را در عربستان آسان‌تر می‌کند.
اقتصاد ترامپ شبیه‌تر می‌شود به اقتصاد بن‌سلمان
پولیتیکو اخیراً در گزارشی می‌نویسد که دونالد ترامپ جونیور، پسر رئیس‌جمهور ایالات متحده، در یک کنفرانس سرمایه‌گذاری با حمایت صندوق ثروت ملی عربستان در ریاض گفته بود که «فرصت‌های موجود در اینجا در این منطقه فوق‌العاده است و باورنکردنی». به باور پولیتیکو اگر به نظر می‌رسد که محمد بن‌سلمان در حال یادگیری درس‌های برندسازی از دونالد ترامپ است، رئیس‌جمهور ایالات متحده نیز استراتژی‌های سرمایه‌گذاری اتخاذ کرده؛ مشابه آنچه ولیعهد عربستان سعودی برای تغییر اقتصاد داخلی کشورش در پیش گرفته است.
ترامپ و معاونانش در دوره دوم ریاست‌جمهوری خود، آژانس‌های فدرال را به بازوهای سرمایه‌گذاری تبدیل کرده‌اند که سرمایه را به صنایع و شرکت‌هایی هدایت می‌کنند که از دیدگاه استراتژیک و سیاسیِ ترامپ پیروی می‌کنند.
برخی از این صنایع و شرکت‌ها همانند آنچه در عربستان سعودی رخ می‌دهد با خانواده یا متحدان رهبر ارتباط دارند. و ترامپ تمهیداتی اندیشیده است که در صورت اجرا، به او کنترل سبدهای سرمایه‌گذاری عظیمی را می‌دهد که ممکن است روزی با صندوق‌های ثروت ملی مانند صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی رقابت کنند.
به باور این نشریه مدل سرمایه‌داری دولتی از بالا به پایین ترامپ، اگرچه تا حد زیادی در سیاست مدرن ایالات متحده بی‌سابقه است، اما برای مدیران عامل و مقامات سعودی چندان بیگانه به نظر نمی‌رسد. محیط سرمایه‌گذاری که توسط محمد بن‌سلمان ایجاد شده است، فرصت‌های فوق‌العاده‌ای را برای بانکداران و مدیران دارایی مشتاق به همکاری نزدیک با رژیم او فراهم کرده است و اگر در ایالات متحده در مورد اینکه چگونه ترامپ مرزهای بین شرکت‌های خصوصی، فعالیت سیاسی و دولت را محو کرده است، نگرانی وجود دارد، این مدل یک پویایی آشنا در میان کشورهای خلیج فارس است.
ویلیام وکسلر، مقام سابق خزانه‌داری و شورای امنیت ملی که دهه‌ها به عربستان سعودی سفر کرده، بر این باور است که: وقتی صحبت از سیاست‌گذاری می‌شود حداقل برای بسیاری از رهبران عرب روابط شخصی در بالاترین سطوح که بر اساس اعتمادِ کسب‌شده و پیوندهای خانوادگی ساخته شده است، عوامل مهمی در تعیین جدی بودن فرد هستند.
وکسلر که اکنون مدیر ارشد در شورای آتلانتیک است، در مصاحبه با پولیتیکو گفته است: «پس از پیروزی ترامپ در انتخابات گذشته، من با یک مقام ارشد منطقه‌ای در مورد انتظارات از دولت دوم او، تفاوت‌های احتمالی آن با دولت اول و نحوه تجارت او و تیمش صحبت می‌کردم. آن مقام ارشد عربی اینطور به من جواب داد: «کشور شما در حال عربی‌تر شدن است»».
روابط اقتصادی مستحکم دو خانواده
سابقه تبادلات بین شرکت‌های سیاسی و تجاری ایالات متحده و عربستان سعودی به دوران قبل از ترامپ برمی‌گردد. شرکت‌های نفتی آمریکایی از دهه 1930 در عربستان فعال بوده‌اند و در شکل‌گیری آنچه که در نهایت به تشکیل و به ظهور رسیدن غول نفتی آرامکوی سعودی ختم شد، نقش مهمی داشته‌اند.
آرامکو یک نهاد عمدتاً دولتی است که اکنون یکی از بزرگترین شرکت‌های جهان از نظر ارزش بازار است. فقط آرامکو در این ارتباطات دخیل نیست. هواپیمای DC-3 که رئیس‌جمهور فرانکلین دلانو روزولت پس از کنفرانس یالتا در سال 1945 به ملک عبدالعزیز هدیه داد، منجر به تشکیل شرکت هواپیمایی سعودی شد. بانک‌های وال استریت و مدیران دارایی با ارتباطاتی در طیف سیاسی ایالات متحده، دهه‌هاست که عربستان را به چشم مشتری همیشگی خود می‌بینند.
اما این روابط در طول دهه گذشته قوی‌تر هم شده است، زیرا محمد بن‌سلمان دستور کار اقتصادی بلندپروازانه خود معروف به چشم‌انداز 2030 را راه‌اندازی کرد که صدها میلیارد دلار سرمایه را به هر آنچه به آن فکر کنید تزریق می‌کند: از شهرهای جدید و لیگ‌های ورزشی گرفته تا شرکت‌های بازی‌های ویدئویی. این ترکیب ثروت رو به رشد، مصرف‌گرایی، سرمایه‌گذاری و املاک و مستغلات به خوبی در چارچوب سبد دارایی‌های گسترده‌تر خانواده ترامپ هم جای می‌گیرد. مثلاً سازمان ترامپ با شاخه بین‌المللی شرکت توسعه سعودی دارالارکان دار گلوبال (Dar Al Arkan) همکاری کرده است تا فهرست بلندبالایی از املاک لوکس را در کل عربستان و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس توسعه دهد.
پیش از آن این سازمان با تور LIV، لیگ گلف نوپای تحت حمایت عربستان سعودی، همکاری می‌کرد. جرد کوشنر، داماد و مشاور ترامپ در سیاست خاورمیانه و کسی که با محمد بن‌سلمان نیز دوست است صندوق ثروت ملی عربستان سعودی را بزرگترین سرمایه‌گذار شرکت سهام خصوصی خود می‌داند.
یک تریلیون دلار سرمایه‌گذاری؟
در جریان دیدار ترامپ و محمد بن‌سلمان، ترامپ از سرمایه‌گذاری‌های پیش‌بینی‌شده عربستان سعودی در ایالات متحده ابراز قدردانی کرد که به گفته او صدها میلیارد دلار خواهد بود.
ترامپ گفت: «می‌خواهم از شما تشکر کنم زیرا شما موافقت کرده‌اید که 600 میلیارد دلار در ایالات متحده سرمایه‌گذاری کنید و از آنجا که او دوست من است، ممکن است آن را به یک تریلیون دلار برساند، اما من باید روی او کار کنم». به گفته ترامپ، صندوق‌های سعودی برای شرکت‌های آمریکایی و شرکت‌های سرمایه‌گذاری وال استریت شغل و منابع ایجاد خواهند کرد.
محمد بن‌سلمان هم گفت که سرمایه‌گذاری‌های عربستان سعودی در ایالات متحده احتمالاً به یک تریلیون دلار افزایش خواهد یافت. وی گفت: «توافق‌نامه‌ای که امروز در بسیاری از زمینه‌ها، در فناوری و هوش مصنوعی، در عناصر کمیاب و غیره امضا می‌کنیم، فرصت‌های سرمایه‌گذاری زیادی ایجاد خواهد کرد.»
ولیعهد عربستان گفته ترامپ را تکرار کرد مبنی بر اینکه ایالات متحده اکنون «داغ‌ترین کشور» از نظر سرمایه‌گذاری است در جهان و افزود که عربستان می‌خواهد بخشی از «بنیاد فناوری‌های نوظهور» در ایالات متحده باشد. در طول دولت اول ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده از 450 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در ایالات متحده خبر داده بود، اما یک تحلیل اقتصادی که توسط موسسه کشورهای عربی خلیج فارس انجام شده بود نشان داد که صادرات کالاها و خدمات آمریکایی به عربستان سعودی از سال 2017 تا 2020 تنها یک‌پنجم این مبلغ ادعایی ترامپ، یعنی حدود 92 میلیارد دلار بوده است.
براساس گزارش سی‌بی‌اس‌نیوز، کاخ سفید در آن زمان اعلام کرد که قرار بود توافق دفاعی ماه مه 2017 با سعودی‌ها به ارزش حدود 110 میلیارد دلار فوراً اجرایی شود. اما طبق اسناد نگهداری شده توسط آژانس همکاری امنیتی دفاعی، که بر فروش‌های نظامی خارجی نظارت دارد، وزارت دفاع بین سال‌های 2017 تا 2020 رسماً کنگره را از فروش احتمالی تقریباً 23 میلیارد دلار سلاح به عربستان سعودی مطلع کرده است.
بنابراین هستند کارشناسانی که معتقدند صندوق ثروت ملی عربستان که مستقیماً تحت کنترل خانواده سلطنتی است؛ صندوقی با منابع بی‌نهایت نیست. اخیراً این صندوق چند سهم خود را در ایالات متحده فروخت و دارایی‌های خود را به پایین‌ترین حد ممکن در چهار سال گذشته رساند. از آنجایی که محمد بن‌سلمان بر نوسازی و تنوع‌بخشی اقتصاد عربستان سعودی متمرکز است، به دنبال سرمایه‌گذاری‌های خارجی بیشتر در پروژه‌های داخلی عربستان سعودی بوده است.
کارشناسان اقتصادی می‌گویند نرخ بهره بالای عربستان سعودی و عدم مطابقت پیشرفت پروژه‌های عظیم زیرساختی از جمله لاین با برنامه‌های تعیین‌شده، به بازده صندوق سرمایه‌گذاری عمومی که ثروتی یک تریلیون دلاری دارد، آسیب رسانده است (محمد بن‌سلمان به این صندوق دستور داده است که دارایی‌های خود را تا سال 2030 به 2 تریلیون دلار افزایش دهد این درحالی است که طبق گزارش صندوق ثروت ملی جهانی (Global SWF)، سود خالص این صندوق به دلیل افزایش هزینه‌های عملیاتی، هزینه‌های بهره و کاهش ارزش دارایی‌ها به دلیل تاخیرها و تجدیدنظرهای انجام‌شده در پروژه‌های صندوق کاهش یافته است).
از طرفی قیمت‌های پایین‌تر نفت سود کمتری را نصیب شرکت نفتی دولتی آرامکو یعنی نیروی اصلی اقتصادی عربستان کرده است. اخیراً مقامات سعودی تاکید کردند که آینده توسعه این کشور به شدت به منابع سرمایه خصوصی وابسته خواهد بود و در نتیجه این کشور به دنبال جذب سرمایه‌های شرکت‌های آمریکایی خواهد بود.
در محافل آمریکایی سفر محمد بن‌سلمان به ایالات متحده در ادامه سفر قبلی و وعده‌های سرمایه‌گذاری پیشین دیده می‌شود این درحالی است که نیویورک‌تایمز پیشتر گزارش داده بود که رقم واقعی سرمایه‌گذاری‌های پیشین وعده داده‌شده عربستان در آمریکا نزدیک به 283 میلیارد دلار بود، یعنی کمتر از نیمی از آنچه ترامپ وعده گرفته بود.
گزارش نیویورک‌تایمز در ماه مه نشان داد که برخی شرکت‌های آمریکایی به جای جذب سرمایه‌گذاری عربستان، در پروژه‌های سعودی پول تزریق کرده‌اند. به نوشته نیویورک‌تایمز ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود گفته بود که در طول سفر خود به عربستان سعودی در سال 2017، 450 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای ایالات متحده تضمین کرده است. تجزیه و تحلیل‌های بعدی توسط تیم کالن، رئیس سابق ماموریت عربستان در صندوق بین‌المللی پول و عضو مهمان در موسسه کشورهای عربی خلیج فارس در واشنگتن، نشان داد که این اعداد و ارقامی که ترامپ گفته است بسیار اغراق‌آمیز بوده است.
وب‌سایت تحلیلی سمافور گالف هم می‌نویسد که در کاخ سفید کلیشه قدیمی خاندان سلطنتی خلیج فارس با ثروت نفتی بی‌پایان همچنان پابرجاست. به اعتقاد نویسندگان این رسانه، بسیاری هنوز از شنیدن این موضوع متعجب می‌شوند که مدل سعودی‌ها در تبدیل ثروت‌های انرژی به دارایی‌های ایالات متحده تغییر کرده است: سعودی‌ها دیگر صادرکننده خالص سرمایه نیستند.
این کشور نیز مانند ایالات متحده به شدت به دنبال جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی است و هدف آن واردات کالا و خدمات از ایالات متحده است، نه ذخیره دارایی‌های خودش در این کشور. قیمت‌های پایین نفت، بسیار پایین‌تر از قیمت سر به سر بودجه عربستان در بازه 90 دلاری است که این امر نقدینگی عربستان را کاهش و فوریت جذب سرمایه را افزایش داده است.
عربستان سعودی از چند سال پیش، درست زمانی که قیمت نفت کاهش یافت و پروژه‌های بزرگ و بلندپروازانه آن با مشکلات آشکار امکان‌سنجی مواجه شدند، دیگر یک چاه بی‌انتهای سرمایه‌گذاری خارجی نبوده است. صندوق ثروت ملی آن اکنون بیشتر تلاش‌های خود را معطوف به داخل کشور کرده است و از غربی‌ها، هم نیروی نظامی و هم سرمایه‌گذاری واقعی را، چه مالی و چه انسانی، مطالبه می‌کند. بانک‌ها در حال تقویت فعالیت‌های ریاض هستند و مدیران دارایی در حال تزریق پول به زیرساخت‌ها و استارتاپ‌هایی هستند که توسط جمعیتی جوان و نسبتاً ثروتمند جذب می‌شوند.
تحلیلگران مالی بر این اعتقادند که عربستان سعودی در داخل با کمبود سرمایه برای طرح‌های عظیم خود روبه‌روست در شهرهای آینده‌نگرانه‌ای چون نئوم. اخیراً فایننشال‌تایمز در گزارشی مفصل با عنوان «لاین به دیوار فیزیک برخورد کرد» از مشکلات بر سر راه این پروژه نوشته بود. لاین بخشی از شهر بلندپروازانه نئوم است که به صورت یک شهرآینده‌نگرانه و خطی طراحی می‌شود.
براساس گزارش فایننشال‌تایمز، علاوه بر اینکه لاین با قوانین فیزیک مشکل دارد، در تامین نیازهای مالی خود هم دچار مشکل شده است. بر این اساس هزینه‌های پروژه افزایش یافته، جدول زمانی به تعویق افتاده و سرمایه‌گذاری خارجی که ریاض روی آن حساب کرده بود، محقق نشده است.
مصاحبه فایننشال‌تایمز با مهندسان درگیر در این پروژه نشان می‌دهد که امروز با حداقل 50 میلیارد دلار هزینه در طراحی لاین، بیابانی پر از ستون بر جا مانده با گودال‌هایی عمیق امتداد یافته در سراسر چشم‌انداز. اما چون قرار نیست محمد‌بن‌سلمان عقب بنشیند پروژه لاین همچنان «یک اولویت استراتژیک» است که در نهایت «با تغییر شیوه زندگی مردم، طرحی جدید برای بشریت ارائه می‌دهد» و هرچند بخشی از لاین هنوز از نظر فنی قابل ساخت است، اما چه کسی آماده پرداخت هزینه آن است؟ کار ساخت و ساز در سراسر پروژه نئوم کُند شده و تنها پیست اسکی صحرایی تروینا، محل برگزاری بازی‌های زمستانی آسیایی 2029، یکی از معدود مکان‌هایی است که هنوز با سرعت در حال پیشرفت است.
یکی از کارمندان سابق شرکت نئوم، سازنده شهر نئوم که لاین بخشی از آن است، گفته که همه می‌دانند این پروژه کار نخواهد کرد. اکنون فقط مسئله این است که به آرامی بن‌سلمان را ناامید کنیم. طرح اولیه را که شرکت معماری مورفوسیس لس‌آنجلس داده بود نواری بود تنها به عرض 2 کیلومتر امتدادیافته از دریا تا کوه‌ها که توسط راه‌آهن به هم متصل می‌شدند: طرحی معقول و سنتی. اما در اواخر سال 2020، بن‌سلمان دستورالعمل‌های جدیدی صادر و پروژه را بزرگتر کرد.
هشدارهای طراحان مهندسان در بن‌سلمان کارگر نیفتاد: تامین این همه فولاد و سیمانی که بخش زیادی از عرضه جهانی را مصرف می‌کند و ایجاد سیستم گردش آب در یک بندر عمیق مصنوعی چطور باید انجام می‌شد؟ برای ساخت بتن برای 20 ماژول اول، پیمانکاران هر سال به سیمانی نیاز دارند که بیشتر از تولید سالانه فرانسه خواهد بود. هر ماژول 800 متری، به حدود 3/5 میلیون تن فولاد سازه‌ای، 5/5 میلیون مترمکعب بتن و 3/5 میلیون تن فولاد تقویت‌کننده نیاز دارد. سالانه حدود 60 درصد از تولید جهانی فولاد سبز لازم است.
کارشناسان معتقدند لاین تنها یکی از مشکلات مالی بن‌سلمان در داخل عربستان است و از این رو معتقدند باید قول‌وقرارهای دیپلماتیک را از واقعیت‌هایی که احتمال وقوع آنها مشخص نیست، جدا کرد.
بازار ![]()