پیام سپاهان - زومیت / ویندوز 40 ساله شد. پلتفرمی که دنیای کامپیوترهای شخصی را تعریف کرد، اکنون بر سر دوراهی بقا و فراموشی ایستاده است.
ویندوز چهلمین سالگرد تولدش را جشن گرفت. در 20 نوامبر 1985، مایکروسافت ویندوز 1٫0 را عرضه کرد؛ یک رابط کاربری گرافیکی که روی سیستم‌عامل داس (DOS) اجرا می‌شد. حالا 40 سال بعد، این پلتفرم قلب تپنده‌ی بیش از 1٫4 میلیارد دستگاه در سراسر جهان است و وقتی به واژه‌ی «کامپیوتر شخصی» (PC) فکر می‌کنید، اولین نامی خواهد بود که به ذهن می‌آید.
بازار ![]()
نسخه‌های محبوبی مثل ویندوز 95، ایکس‌پی، 7 و 10 برای همیشه در حافظه‌ی جمعی و فرهنگ عامه حک شده‌اند؛ همان نسخه‌هایی که مردم از آن‌ها به‌عنوان «روزهای خوب گذشته» یاد می‌کنند. بچه‌های دهه‌ی 90 و 2000 میلادی که با ویندوز بزرگ شده‌اند، همیشه با حس نوستالژی از آن یاد خواهند کرد.
البته این به‌معنای بی‌حاشیه‌بودن ویندوز در طی سال‌ها نیست. از شکایت‌های ضدانحصار بر سر نرم‌افزارهای پیش‌فرض گرفته تا نسخه‌های پر از باگ و تغییرات عجیب‌وغریب در تجربه‌ی کاربری، ویندوز همیشه در کانون توجه بود؛ اما ویندوز آزمون زمان را با موفقیت پشت سر گذاشت و به همین دلیل هنوز انتخاب پیش‌فرض بسیاری از کاربران است.
دوران ویندوز با نسخه‌ی 1٫0 در سال 1985 شروع شد؛ اما تا زمان عرضه‌ی ویندوز 95 طول کشید تا مایکروسافت واقعاً جای پای خود را در طراحی رابط کاربری و امکانات محکم کند. 30 سال گذشته و نسخه‌ای از ویندوز که امروز استفاده می‌کنیم، هنوز از همان اصول طراحی آن زمان بهره می‌برد: از منوی استارت و تسک‌بار گرفته تا کنترل پنجره‌ها و مدیریت فایل.
عجیب است که فکر کنیم ویندوز در تمام این سال‌ها واقعاً تغییر بنیادینی نکرده؛ بله، رابط کاربری به‌لطف انیمیشن‌ها و طراحی صدا زیباتر و روان‌تر شده‌اند، اما اصول اولیه‌ی ویندوز ثابت مانده‌اند. حتی دسکتاپی که می‌توانید تصویر زمینه و آیکون‌هایش را تغییر دهید، از سال 1995 عملاً دست‌نخورده باقی مانده است.
ویندوز 8 همیشه به‌عنوان نسخه‌ای که سعی کرد متفاوت باشد (و شکست خورد) در یادها خواهد ماند.
تنها باری که مایکروسافت سعی کرد تجربه‌ی کاربری ویندوز را تغییر دهد، با چنان واکنش منفی‌ای مواجه شد که تنها چند سال بعد مجبور شد تقریباً تمام تغییرات را به حالت قبل برگرداند. ویندوز 8 همیشه به‌عنوان نسخه‌ای که سعی کرد متفاوت باشد (و شکست خورد) در یادها خواهد ماند.
از آن زمان به بعد، ویندوز حس متفاوتی دارد. نه در نحوه‌ی کارکرد، بلکه در نحوه‌ی حضورش در بازار. به نظر می‌رسد این پلتفرم دیگر تلاشی برای نوآوری نمی‌کند؛ شاید چون آنقدر از تجربه‌ی قبلی سوخته که حتی از امتحان‌کردن می‌ترسد. ویندوز 10 چشم‌اندازهای جسورانه‌ای با OneCore و اجرای یک سیستم‌عامل روی گوشی، پی‌سی و ایکس‌باکس داشت؛ اما در نهایت همه رها شدند.
اگر به آمار نگاه کنید، واضح است که استفاده‌ی عمومی از ویندوز در دهه‌ی گذشته روندی کاهشی داشته؛ امروزه افراد بیشتری از پلتفرم‌های جایگزین استفاده می‌کنند؛ مثلاً مدارس، سیستم‌عامل ChromeOS یا حتی آیپد را به‌عنوان «کامپیوتر کلاس درس» انتخاب می‌کنند. یعنی نسل جدید دیگر با ویندوز بزرگ نمی‌شود و در بزرگسالی انگیزه‌ی کمتری برای استفاده از آن خواهد داشت.
اپل سیلیکون آینه‌ای را جلوی اکوسیستم ویندوز گرفت و حقیقت تلخی را فاش کرد.
حتی بزرگسالانی که تمام عمر کاربر ویندوز بوده‌اند، پس از فاجعه‌ی ویندوز 8، نیم‌نگاهی به گزینه‌های دیگر داشتند. بسیاری در اوایل دهه‌ی 2010 و بار دیگر در سال 2020 (با عرضه‌ی مک‌های M1 اپل) به مک مهاجرت کردند. اپل سیلیکون آینه‌ای را جلوی اکوسیستم ویندوز گرفت و حقیقت تلخی را فاش کرد: سال‌ها است که اینجا خبری از نوآوری نیست.
بسیاری از اقدامات اخیر مایکروسافت واکنشی به نظر می‌رسند. چشم‌انداز OneCore واکنشی به iOS بود و کامپیوترهای کوپایلت‌پلاس پاسخی به اپل سیلیکون. به هر دلیلی، مایکروسافت دیگر حتی تلاش نمی‌کند که روایتگر اصلی دنیای کامپیوتر باشد.
البته ردموندی‌ها موفقیت‌هایی هم داشته‌اند، به‌ویژه با سرفیس پرو که اپل را مجبور کرد آیپد پرو را شبیه به آن بسازد؛ اما در مورد خود ویندوز به‌عنوان یک محصول نرم‌افزاری، تغییرات چندانی رخ نداده؛ اگر دستگاه یک «پی‌سی» نباشد، مایکروسافت دیگر علاقه‌ای به ساخت ویندوز برای آن ندارد و این یعنی تاریخ انقضای پلتفرم در حال نزدیک‌شدن است.
در عصر هوش مصنوعی ویندوز به کدام سو می‌رود؟
در سال 2019 لحظه‌ای گذرا وجود داشت که فکر می‌کردیم مایکروسافت با ویندوز 10X و سرفیس نئو وارد عصر جدیدی می‌شود. این آخرین باری بود که ویندوز واقعاً هیجان‌انگیز به نظر می‌رسید؛ اما آن پروژه هم رها شد و ویندوز 11 چیزی نبود جز ادامه‌ی راه ویندوز 10 (که خودش ادامه‌ی ویندوز 7 بود).
حالا با ظهور هوش مصنوعی، سخت‌افزارهای AI اجتناب‌ناپذیرند. دستگاه‌هایی که در جیب جا می‌شوند یا روی صورت قرار می‌گیرند و سیستم‌عاملی هوشمند را اجرا می‌کنند، آینده‌ی بازار خواهند بود و ویندوز جایی در این آینده ندارد. اگر چیزی بیاید که بتواند پی‌سی را جایگزین کند، کار ویندوز تمام است.
آیا 40 سال دیگر ویندوزی وجود خواهد داشت؟
متأسفانه بازار هم‌اکنون تصمیم گرفته که ویندوز 11، پس از ویندوز 8، جدیدترین نسخه‌ی «بد» ویندوز است. فشار اخیر مایکروسافت برای تبدیل ویندوز به یک «سیستم‌عامل ایجنت‌محور» با هوش مصنوعی، شهرت ویندوز را بدتر کرد.
آیا 40 سال دیگر ویندوزی وجود خواهد داشت؟ اگر مایکروسافت نتواند ویندوز را مدرن‌سازی کند، کدهای قدیمی چندین دهه‌ای را پاکسازی کند، آن را سبک‌تر کند و آپدیت‌ها را بهبود ببخشد، این پلتفرم در برابر رقبای مدرن‌تری مثل iPadOS و ChromeOS شانسی نخواهد داشت.
شاید ویندوز 12 که از پایه با محوریت هوش مصنوعی ساخته شده باشد، بتواند ورق را برگرداند؛ اما فعلاً، تولدت مبارک ویندوز. امیدواریم حرکات بعدی‌ات بقای تو را به‌عنوان یک محصول مصرفی برای دهه‌های آینده تضمین کند.