بزرگنمايي:

پیام سپاهان - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
بررسی یک طبقه قدرتمند مالی و سیاسی
سعید خوشبین| قاچاقچیان سوخت در همه جای کشور در حال تبدیل شدن به یک طبقه قدرتمند هستند که در آینده می‌توانند گروه‌های تبهکاری بزرگ‌تری را مدیریت کنند. این افراد به‌احتمال زیاد، در گذشته به‌تنهایی کار می‌کردند و دارای نفوذ و قدرت زیادی نبودند اما با تداوم فعالیت، تبدیل به قاچاقچیان حرفه‌ای شده‌اند. این روزها تصویرهایی عجیب از شناسایی املاک گران‌قیمت قاچاقچیان سوخت در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود که نشان می‌دهد این افراد چگونه به ثروت‌های افسانه‌ای دست یافته‌اند و در محروم‌ترین مناطق کشور، چه ساختمان‌های مجللی برای خود ساخته‌اند. این جلوه آشکار نابرابری البته خیلی ناراحت‌کننده است، اما بخش نگران‌کننده ماجرا این است که این افراد می‌توانند گروه‌های بزرگ‌تری شکل دهند و همچنین نیروهای پلیس و قضات را هم آلوده کنند. بر اساس مطالعه «بابک جهانشاهی» استاد دانشگاه دانشگاه «کوئینز بلفاست»، شکل‌گیری گروه‌های کوچکی که کارشان قاچاق است، عواقب امنیتی زیادی دارد. میان قاچاق و افزایش جرایم محلی رابطه مستقیم برقرار است. قاچاقچیان در مدت زمانی کوتاه اغلب مدیران محلی را آلوده می‌کنند و بعدها این آلودگی به سطوح بالاتر هم سرایت می‌کند. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد سه سال پس از اولین ورود کِراک به ایالت کالیفرنیا در سال 1981 میلادی، فساد دولتی در این ایالت بیش از سه برابر شده است؛ با این حال، خبر خوب این است که مقامات قضایی با آگاهی از این خطرات بزرگ، سعی دارند فعالیت گروه‌های قاچاقچی سوخت را محدود کنند. در ماه‌های گذشته، نیروهای امنیتی و قضایی با تمرکز بر قاچاق سوخت، افراد زیادی را بازداشت کرده‌اند. قضات دادگستری نیز مشغول تشکیل پرونده برای قاچاقچیان سوخت هستند. در تازه‌ترین اقدام، رئیس دادگاه اصل 49 قانون اساسی هرمزگان گفته است: «برای 30 ویلای گران‌قیمت متعلق به متهمان قاچاق سوخت در بندر کلاهی پرونده قضایی تشکیل شده است».
همچنین به‌گفته این مقام قضایی، اموال ناشی از جرم متهمان قاچاق سازمان‌یافته سوخت در بندر کلاهی شناسایی و ضبط شده است. قوه قضاییه اعلام کرده که برای افراد زیادی به‌عنوان متهم در پرونده‌‌هایی تحت عنوان اخلال در نظام اقتصادی از طریق تشکیل و راهبری و هدایت شبکه گسترده قاچاق سوخت و نیز پول‌شویی در دادسرا و درباره بررسی اموال در دادگاه تشکیل شده است و در روند رسیدگی قضایی قرار دارد.
رشد عجیب
گروه‌های کوچک قاچاق بیشتر از فعالیت‌های پراکنده و محدود آغاز می‌کنند، اما با گذر زمان و به دلیل عوامل مختلف، به گروه‌های سازمان‌یافته تبدیل می‌شوند. این فرآیند اغلب با ایجاد شبکه‌های ارتباطی قوی‌تر و جذب افراد جدید شروع می‌شود. قاچاقچیان ابتدا به‌صورت انفرادی یا در گروه‌های کوچک با منابع محدود عمل می‌کنند، اما با افزایش سود حاصل از قاچاق، به‌ویژه در حوزه سوخت که حاشیه سود بالایی دارد، توان مالی آن‌ها افزایش می‌یابد. این منابع مالی به آن‌ها امکان می‌دهد که تجهیزات پیشرفته‌تر، وسایل نقلیه، و ارتباطات امن‌تری تهیه کنند.
در مرحله بعد، این گروه‌ها با استخدام افراد جدید، از جمله رانندگان، نگهبانان، و واسطه‌ها، ساختار خود را گسترش می‌دهند. آن‌ها همچنین با ایجاد روابط با دیگر گروه‌های قاچاق یا حتی مقامات محلی فاسد، شبکه‌ای از نفوذ و حمایت ایجاد می‌کنند. این ارتباطات به آن‌ها کمک می‌کند تا مسیرهای قاچاق امن‌تر، انبارهای مخفی، و روش‌های پیچیده‌تر برای پول‌شویی را توسعه دهند. با مرور زمان، این گروه‌ها با تقسیم وظایف تخصصی، مانند لجستیک، توزیع، و حفاظت، ساختار سازمان‌یافته‌تری به خود می‌گیرند.
مطالعه بابک جهانشاهی نشان می‌دهد که این گروه‌ها با نفوذ در ساختارهای محلی و حتی سطوح بالاتر حکومتی، فساد را گسترش می‌دهند و به این ترتیب، توانایی خود را برای عملیات گسترده‌تر تقویت می‌کنند. برای مثال، تجربه کالیفرنیا در دهه 1980 نشان داد که گروه‌های کوچک قاچاق مواد مخدر با استفاده از سودهای کلان، به‌تدریج شبکه‌های پیچیده‌ای ایجاد کردند که نه‌تنها جرایم محلی را افزایش داد، بلکه فساد دولتی را نیز به‌شدت گسترش داد. در مورد قاچاق سوخت نیز، عواملی مانند دسترسی آسان به منابع سوخت، تقاضای بالا در بازارهای مرزی، و ضعف نظارت در برخی مناطق، به این گروه‌ها کمک می‌کند تا از فعالیت‌های پراکنده به سازمان‌های منسجم و قدرتمند تبدیل شوند. مقامات قضایی ایران با آگاهی از این روند، با اقداماتی مانند ضبط اموال و تشکیل پرونده‌های قضایی علیه قاچاقچیان سازمان‌یافته، سعی در قطع این چرخه دارند؛ بااین‌حال، پایداری این اقدامات در برابر نفوذ فزاینده این گروه‌ها، چالشی بزرگ است.
مطالعه‌ای در مجله توسعه سازمانی پلیس (ساداتی، 1399) نشان می‌دهد که قاچاق سوخت در ایران به دلیل اختلاف‌قیمت یارانه‌ای سوخت در داخل و قیمت‌های بالاتر در کشورهای همسایه، به یک فعالیت اقتصادی جذاب برای گروه‌های کوچک تبدیل شده است. این گروه‌ها ابتدا با استفاده از روش‌های ساده مانند حمل سوخت با خودرو یا شناورهای کوچک فعالیت می‌کنند، اما با افزایش سود، به‌سمت ایجاد زیرساخت‌های پیچیده‌تر مانند انبارهای مخفی، اسکله‌های غیرقانونی و حتی انشعابات غیرمجاز از خطوط انتقال نفت حرکت می‌کنند. این مطالعه تاکید می‌کند که ضعف در نظارت‌های ساختاری و فقدان هماهنگی نهادهای نظارتی، امکان گسترش این گروه‌ها را فراهم کرده و آن‌ها را به شبکه‌های سازمان‌یافته تبدیل می‌کند.
گروه‌های کوچک با کسب تجربه و منابع مالی، به‌سمت تشکیلات منسجم‌تر حرکت می‌کنند. این گروه‌ها با جذب افراد متخصص (مانند حساب‌داران برای پول‌شویی یا رانندگان حرفه‌ای برای حمل‌ونقل) و ایجاد سلسله‌مراتب مشخص، به سازمان‌هایی با ویژگی‌های جرایم سازمان‌یافته، مانند پایداری، تقسیم کار و نفوذ در نهادها، تبدیل می‌شوند. این الگو در قاچاق سوخت نیز قابل‌تعمیم است، زیرا سودهای کلان، انگیزه‌ای برای حرفه‌ای‌شدن و گسترش شبکه‌ها ایجاد می‌کنند.
مطالعه‌ای دیگر (فیض‌بخش و همکاران، 1395) در فصل‌نامه مطالعات مبارزه با مواد مخدر، به ارتباط قاچاق با پول‌شویی پرداخته و نشان می‌دهد که گروه‌های قاچاق با استفاده از درآمدهای غیرقانونی، اقدام به سرمایه‌گذاری در املاک یا تجارت‌های قانونی می‌کنند. این فرآیند، که در قاچاق سوخت نیز رایج است (مانند خرید ویلاهای لوکس در بندر کلاهی یا املاک در کشورهای همسایه)، به آن‌ها امکان می‌دهد تا شبکه‌های خود را از طریق پول‌شویی تقویت کنند و نفوذ خود را در سطوح محلی و حتی بین‌المللی گسترش دهند.
بازار