بزرگنمايي:

پیام سپاهان - کاهش جمعیت زنبورها یک هشدار جدی برای آینده امنیت غذایی و محیط‌زیست و نیازمند توجه فوری است که آموزش، پیشگیری و پایش بهترین راهکار مقابله با نابودی زنبوران گرده‌افشان است.
زنبورعسل، حشره‌ای کوچک، اما با نقشی بی‌بدیل در حفظ امنیت غذایی، پایداری اکوسیستم‌ها و تقویت اقتصاد کشاورزی است، زنبور نه‌تنها تولیدکننده عسل و سایر فرآورده‌های ارزشمند است، بلکه مهم‌ترین گرده‌افشان طبیعت به‌شمار می‌آید و با نقش کلیدی خود در گرده‌افشانی، ضامن تنوع زیستی، تداوم زراعت و باروری باغ‌ها و مزارع است.
در شرایطی که چالش‌هایی چون تغییرات اقلیمی، استفاده بی‌رویه از سموم شیمیایی، تخریب زیستگاه‌ها و کاهش منابع غذایی، جمعیت زنبورها را تهدید می‌کند، بزرگداشت روز زنبورعسل، نه‌تنها گرامیداشت یک حشره مفید، بلکه یادآوری مسئولیت ما در قبال طبیعت و نسل‌های آینده است. امروز، حمایت از زنبور یعنی حمایت از محیط زیست، اقتصاد پایدار و امنیت غذایی جامعه است.
مصطفی کردابادی، کارشناس مسئول آبزیان و زنبور عسل اداره کل دامپزشکی استان اصفهان درباره شرایط زنبورداری کشور و استان اصفهان می‌گوید: به‌دلیل شرایط متنوع اقلیمی و وجود تنوع آب‌وهوایی در مناطق مختلف، ایران از نظر پرورش زنبور عسل از وضعیت بسیار مطلوبی برخوردار است و از نظر تعداد کلنی‌ها و نیز تولید عسل در رتبه چهارم جهانی قرار دارد.
وی می‌افزاید: براساس سرشماری ١4٠٣ در کشور، 92 هزار 122 زنبورستان و ١٠,٧٧٩,٨5٨ کلنی زنبورعسل در کشور وجود دارد، همچنین میزان تولید عسل در همین سال 128 هزار 718 تن بوده است.
کارشناس مسئول آبزیان و زنبورعسل اداره کل دامپزشکی استان اصفهان بیان می‌کند: پرورش زنبورعسل علاوه‌بر تولید عسل، نقش به‌سزایی در گَرده‌افشانی محصولات کشاورزی دارد که این موضوع تأثیر شگرفی بر کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی خواهد داشت، بنابراین با توجه به این شرایط و ایجاد اشتغال مولدی که صنعت زنبورداری در نسل جوان ایجاد می‌کند، اهمیت صیانت و نیز حفظ سلامت جمعیت کلنی‌های کشور به مراتب نمود پیدا می‌کند.
کردابادی مطرح می‌کند: استان اصفهان، به‌عنوان استانی پیشتاز و نمونه در صنعت زنبورداری کشور از زمان ورود کندوهای «لانگستروت» به‌عنوان یکی از اولین استان‌ها در «زنبورداری مدرن» مطرح بود و در این راستا ضمن تأمین زنبورعسل و لوازم و ادوات زنبورداری، برای سایر استان‌ها، به‌عنوان استانی الگو شناخته می‌شد که دارای زنبورداران نمونه، استادان، کارشناسان، مدیران و تعاونی‌های بسیار قوی و تأثیرگذار در صنعت زنبورداری کشور بوده است، اما در قهر طبیعت و خشک‌سالی‌های پی‌درپی، با دریغ نمودن تأمین آب زاینده‌رود و مواجهه با کاهش باغات و مزارع غنی از گرده و شهد با کاهش زیست‌بوم زنبورعسل در استان روبه‌رو شده‌ایم.
بدون حضور زنبورها، تولید بسیاری از محصولات کشاورزی کاهش پیدا می‌کند
وی ادامه می‌دهد: زنبورداران پرتلاش با کوچ‌های متعدد کمی به این درد خانمان‌سوز مرهم نهادند، اما با توسعه زنبورداری در استان‌های کوچ‌پذیر، گرمسیری و سردسیر و نبود قانون و دستورالعمل مناسب و قابل‌اجرا برای کوچ و فاصله‌گذاری زنبورستان‌ها با مشکل جدیدی روبه‌رو شده‌اند و با سختی این صنعت پایدار را هنوز نگه‌داشته‌اند.
کارشناس مسئول آبزیان و زنبور عسل اداره کل دامپزشکی استان اصفهان در خصوص نقش زنبورعسل در گرده‌افشانی گیاهی و تنوع‌زیستی که تا چه میزان حیاتی است و چرا جمعیت زنبورها در سال‌های اخیر کاهش پیدا کرده است، اطهار می‌کند: حدود 70 تا 80 درصد گرده‌افشانی گیاهان و درختان گلدار به‌وسیله زنبورها انجام می‌شود و زنبورعسل به‌عنوان مهم‌ترین حشره گرده‌افشان شناخته می‌شود. بدون حضور زنبورها، تولید بسیاری از محصولات کشاورزی مانند سیب، گیلاس، بادام، خیار، و کلزا 50 تا80 درصد کاهش پیدا می‌کند. بسیاری از گیاهان وحشی و مرتعی برای تولید بذر و بقا به گرده‌افشانی حشرات وابسته هستند.
کاهش جمعیت زنبورها می‌تواند زنجیره غذایی را مختل کند
کردابادی ادامه می‌دهد: کاهش جمعیت زنبورها می‌تواند زنجیره غذایی را مختل کند و بر پرندگان و سایر جانورانی که از حشرات تغذیه می‌کنند، تأثیر بگذارد. ارزش اقتصادی زنبورها در گرده‌افشانی بسیار بیشتر از تولید عسل است، برای مثال در ایران، زنبورها نقش کلیدی در افزایش کمیت و کیفیت محصولات باغی و زراعی دارند و کاهش آن‌ها تهدیدی برای امنیت غذایی محسوب می‌شود.
کارشناس مسئول آبزیان و زنبورعسل اداره کل دامپزشکی استان اصفهان، با اشاره به اینکه کشاورزان از گروه‌های مختلفی از آفت‌کش‌ها از جمله حشره‌کش‌ها، کَنه‌کش‌ها، قارچ‌کش‌ها و علف کش‌ها برای کنترل حشرات، قارچ‌ها و علف‌های هرز برای محافظت از محصولات خود استفاده می کنند، می‌افزاید: این آفت‌کش‌ها ابزار مهمی برای مدیریت آفات در محصولات کشاورزی هستند، لیکن آفت‌کش‌ها در دُز پایین موجب اختلال در قدرت حافظه و ایمنی زنبوران عسل می‌شوند و لاروها 35 بار بیشتر از زنبوران بالغ در معرض مواد سمی هستند و قرار گرفتن زنبورها در معرض آفت‌کش‌ها از طریق بلع بقایای موجود در گرده و شهد گیاهان آلوده منجر به مرگ‌ومیر دسته جمعی زنبورها و حتی نابودی کل زنبورستان می‌شود، حال زنبورداران در زمان استفاده از سموم در مزارع نزدیک کندوها باید مراقب باشند.
کردابادی ادامه می‌دهد: در بسیاری از کشورها مرسوم است که قبل از استفاده سموم در محصولات کشاورزی به زنبورداران اطلاع می‌دهند تا از اثرات سمی آن‌ها بر زنبورها جلوگیری شود، این قوانین پذیرفته شده عمومی در تعدادی از کشورها رعایت نمی‌شود. نگرانی دیگر در خصوص نگهداری کندوهای زنبورعسل در کنار شهرهای صنعتی است.
کاهش جمعیت زنبوران گرده افشان در ایران
وی با اشاره به این موضوع که در سال‌های اخیر جمعیت زنبورهای گرده افشان(وحشی و پرورشی) تا حدودی کاهش پیدا کرده است، مطرح می‌کند: از دلایل اصلی آن استفاده از سموم، گسترش شهرنشینی، کشاورزی صنعتی، کاهش جنگل‌ها و مراتع موجب از بین رفتن منابع غذایی و پناهگاه‌های زنبورها شده است، ضمن اینکه تغییرات اقلیمی و خشک‌سالی و افزایش دما بر زمان گلدهی گیاهان تأثیر گذاشته و هماهنگی بین زنبورها و گیاهان را مختل می‌کند. سموم گیاهی مثل سم فیبرونیل و یا سموم کشاورزی سیتمی خطرات بیشتری دارند، چون در بافت گیاه نفوذ می‌کنند و حتی گرده‌ها را نیز آلوده می‌کنند و زمانی که زنبور این گرده‌ها را به کلنی می‌برد مواد سمی به نوزادان که حساس‌تر هستند منتقل و تلفات در زنبورستان مشاهده می‌شود.
کارشناس مسئول آبزیان و زنبور عسل اداره کل دامپزشکی استان اصفهان، درباره مشکلاتی که زنبورعسل با آن‌ها سروکار دارد می‌گوید: زنبورعسل با مشکلاتی از جمله شرایط آب‌وهوایی، آلاینده‌ها، سموم شیمیایی و غیره روبه‌رو است، بنابراین با نگاه حمایتی باید زندگی سالم را برای آنان فراهم کرد.
کردابادی در خصوص آمار زنبورها در ایران بیان می‌کند: به‌طورحتم در کشور ما نیز زنبوران گرده‌افشان تحت‌تأثیر صنعتی‌شدن، خشک‌سالی، سم‌پاشی مزارع، تغییرات اقلیمی، تخریب زیستگاه، بیماری‌ها، قرار دارد و این امر موجب کاهش جمعیت زنبوران گرده‌افشان شده است.
وی می‌افزاید: در زنبوران عسل ممکن است در زمان ضعف کلنی علایم بیماری و یا تلفات نیز مشاهده شود، اما در مواردی نیز کلنی بدون بروز علائم بیماری ممکن تحت‌تأثیر شرایط محیطی نابود شود، طبق آمار سرشماری 1403 ایران با کاهش سه درصدی کلنی‌ها نسبت به 1402 روبه‌رو بوده است.
کاهش جمعیت زنبورها و هشدار جدی برای آینده امنیت غذایی و محیط‌زیست
کارشناس مسئول آبزیان و زنبور عسل اداره کل دامپزشکی استان اصفهان مطرح می‌کند: حفاظت از زنبورها نه‌تنها برای کشاورزی، بلکه برای حفظ تنوع‌زیستی و اکوسیستم‌های طبیعی ضروری است. اقداماتی مانند کاهش استفاده از سموم، احیای زیستگاه‌های طبیعی و اجرای سیاست‌های حمایتی از زنبورداران می‌تواند به حفظ این حشرات حیاتی کمک کند. 
کردابادی متذکر می‌شود: کاهش جمعیت زنبورها یک هشدار جدی برای آینده امنیت غذایی و محیط‌زیست و نیازمند توجه فوری است که آموزش، پیشگیری و پایش بهترین راهکار مقابله با نابودی زنبوران گرده‌افشان است.
وی در خصوص رتبه استان اصفهان در حوزه تولید و کیفیت عسل اظهار می‌کند: این استان از نظر تعداد کلنی زنبورعسل رتبه سوم کشور را دارا است در 1403 در کشور 10,779,000 کلنی زنبورعسل و در استان اصفهان 10/05 درصد جمعیت زنبور در کشور را دارد، زنبورداری اصفهان با توجه به ارائه تجربه، امکانات و خدمات زنبورعسل بخصوص در مناطق مرکز، جنوب و شرق کشور همواره نقش بسیار مهمی در صنعت زنبورداری ایفا کرده است و ارتباط تنگاتنگی با زنبورستان‌های کل کشور دارند، هرچند در سال‌های اخیر از این محوریت استان کاسته شده، اما هنوز استان اصفهان در بخش زنبورداری، صنایع وابسته و بسته‌بندی عسل و فراورده‌های کلنی زنبور در کشور دارای اهمیت و تأثیرگذاری است.
زنبورداری نسبت به سایر قسمت‌های پرورش دام سودمند است
کارشناس مسئول آبزیان و زنبورعسل اداره کل دامپزشکی استان اصفهان می‌گوید: زنبورداری نسبت به سایر قسمت‌های پرورش دام در راستای حفظ و سلامت منابع طبیعی و محیط‌زیست سودمند است، لذا ساماندهی زنبورداری، مقابله با بیماری‌ها و ایجاد زیربناهای زنبورداری در اصفهان می‌تواند، در بخش زیادی از کشور تحول ایجاد کند، بنابراین شناسایی، کنترل و پیشگیری از مشکلات و بیماری‌ها در استان اصفهان می‌تواند، در کل کشور تأثیرگذار باشد.
کردابادی اظهار می‌کند: بروز مشکلات زیست‌محیطی، کاهش شدید جمعیت حشرات گرده‌افشان در طبیعت موجب شده به‌طور ویژه زنبورهای عسل پرورشی در گرده افشانی، حفظ و پایداری گیاهان و درختان طبیعت و کشاورزی مؤثر باشد و زنبورداری یک همکاری دوجانبه با محیط‌زیست محسوب می‌شود.
مشکلات زیست‌محیطی منجر به کاهش ایمنی زنبور عسل شده است
وی ادامه می‌دهد: با توجه به فشار بیش از اندازه مشکلات زیست‌محیطی که منجر به کاهش ایمنی زنبورعسل شده، تشدید بروز بیماری‌ها و ازبین رفتن جمعیت کلنی‌ها دور از انتظار نیست، بنابراین لزوم آموزش و به‌روزرسانی اطلاعات کارشناسان و زنبورداران، برنامه‌ریزی و ساماندهی مراکز پرورش ملکه، ورود اتحادیه‌ها و انجمن‌های غیردولتی به میدان برنامه‌ریزی، پایش و مراقبت بیماری‌های زنبور عسل، ساماندهی مراکز عرضه فراورده‌های زنبور عسل و ردیابی محصول از مزرعه تا سفره از اهمیت ویژه‌ای در حفظ این حشره بسیار سودمند و صنعت زنبورداری کشور برخوردار است، بنابراین تمامی دست‌اندرکاران این صنعت باید با همکاری یکدیگر در این خصوص قدم بردارند.
وی درباره نحوه نظارت بر مزارع زنبور عسل می‌گوید: با توجه به اینکه مراقبت وضعیت سلامت زنبورستان‌ها و اجراء برنامه‌های کلان پیشگیری و کنترلی از وظایف ذاتی سازمان دامپزشکی کشور است و براساس سیاست‌های برنامه راهبردی مراقبت، پیشگیری و کنترل بیماری‌های زنبورعسل برنامه‌ریزی‌ها و طراحی‌های لازم در خصوص مراقبت بیماری‌های زنبورعسل در سال انجام و در قالب شیوه‌نامه برای بازدید و نمونه‌برداری انجام می‌شود.
کارشناس مسئول آبزیان و زنبورعسل اداره کل دامپزشکی استان اصفهان از اهداف برنامه ملی مراقبت در سال جاری خبر می‌دهد: ارزیابی روند بیماری‌های زنبورعسل تحت پوشش مراقبت در کشور، بررسی حضور احتمالی عوامل بیماری‌زای اگزوتیک از جمله عامل انگلی تروپیله لپس در زنبورستان‌های کشور، بررسی و انتخاب اقدامات پیشگیرانه و کنترلی اولویت‌‍دار در کنترل بیماری‌های زنبورعسل از جمله برنامه‌های سال جاری در این حوزه هستند.
واردات غیرقانونی ملکه‌های زنبورعسل به کشور
کردابادی با اشاره به نقش تولید و واردات ملکه زنبورعسل در زنبورداری می‌گوید: ملکه زنبورعسل، محور یک کلنی برای تولید تخم، افزایش جمعیت و آزادسازی برای حفظ و انسجام کندو است، کیفیت ملکه به‌عنوان یک نگرانی اصلی در بین کارشناسان برای سلامت کلنی و ساختار ژنتیکی مطرح بوده است.
وی می‌افزاید: اغلب ویروس‌ها علایم واضحی در ملکه ایجاد نمی‌کند، اما می‌توانند عملکرد ملکه را تحت‌‍تأثیر قرار دهند و تنوع ژنتیکی زنبوران عسل در مناطق مختلف آب‌وهوایی و پوشش گیاهی مناطق و ناهماهنگی با گیاهان غالب منطقه که قرن‌ها همسان‌سازی بین طبیعت و زنبوران عسل منطقه شده است را تحت‌تأثیر قرار دهد؛ بنابراین واردات و توسعه تولید ملکه سیاست‌ها و نظارت‌های فنی و بهداشتی از طرف اتحادیه و ریل‌گذاری از طرف دولت باید مورد توجه قرار گیرد.
کارشناس مسئول آبزیان و زنبورعسل اداره کل دامپزشکی استان مطرح می‌کند: در استان اصفهان و در سال‌های اخیر با توجه به توسعه ارتباط بین کشورها، ملکه‌های متعددی به‌صورت غیرقانونی و چمدانی از کشورهای متعدد وارد کشور شده و آسیب‌های آشکار و پنهان به این صنعت وارد کرده است، هر چند که از نظر تولید به صنعت کمک کرده، اما به علل نامعلومی در حالی که ممنوعیت واردات البته با شرایط استاندارد در سال‌های اخیر برداشته شده است، اما وارد کنندگان غیرقانونی هنوز به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
کردابادی در باره مشکلات آموزش و اطلاع‌رسانی در بین زنبورداران اظهار می‌کند: زنبورداران اغلب از فضای مجازی استفاده می‌کنند و در این بستر تبادلات اطلاعات دارند، اما اطلاعات ناصحیح منتشر شده به‌وسیله برخی افراد و یا شبکه‌ها وجود دارد، برخی مواقع موجب لطمه و آسیب به زنبورستان‌ها می‌شود، بنابراین مردم و تولیدکنندگان باید به منابع اطلاعات عرضه شده در فضای مجازی توجه کنند.
وی در مورد برنامه‌های بهداشتی و مدیریت بیماری‌ها بیان می‌کند: داروهای ثبت شده در کشور هم‌تراز بسیاری از کشورهای پیشرفته است، اما بسیاری از داروها با منابع نامشخص تنها برای سودجویی در بین زنبورداران توزیع می‌شود، ضمن اینکه با مدیریت بهداشتی و ثبت اطلاعات دوره زنبورداری می‌تواند، به راحتی با آفات و بیماری‌ها مقابله کرد، تا حداقل آسیب به زنبورعسل و تولیدات کلنی وارد شود.
این کارشناس مسئول می‌گوید: بسیاری از زنبورداران تعدد دارویی که به‌کار می‌برند، زیاد و برخی در زمان‌های خودسرانه و منابع علمی استفاده می‌کنند که همین امر موجب آسیب‌های جدی به جمعیت کلنی می‌شود، بنابراین نمی‌توان به راحتی به زنبورداران توصیه دارویی کرد بی‌آنکه فصل، اقلیم میزان جمعیت، زمان تولید، داروهای مصرفی قبلی و تعدادی دیگر از فاکتورهای مؤثر در درمان را مدنظر قرار دارد که متأسفانه در فضای مجازی به سادگی بین زنبورداران توصیه‌های درمانی تنها بابت تجربه‌های شخصی انجام می‌شود.
زنبور عسل نقشی حیاتی در گرده‌افشانی، حفظ تنوع زیستی، پایداری کشاورزی و تأمین امنیت غذایی دارد. کاهش جمعیت زنبورها به‌دلیل عواملی همچون سموم شیمیایی، تغییرات اقلیمی، تخریب زیستگاه‌ها و واردات غیرقانونی ملکه‌ها، تهدیدی جدی برای اکوسیستم و اقتصاد کشاورزی کشور است. صنعت زنبورداری ایران با ظرفیت بالای تولید و دانش فنی، نیازمند حمایت هدفمند، قوانین کارآمد، آموزش علمی و نظارت دقیق برای مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی، بهداشتی و اقتصادی است. حفظ زنبورها، گامی مؤثر برای حفاظت از محیط‌زیست و آینده غذایی کشور خواهد بود.