بزرگنمايي:

پیام سپاهان - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
عبدالرحمن فتح الهی| اعلام آمادگی تهران برای میزبانی از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، توسط فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت ایران، در برهه‌ای حساس رخ می‌دهد که با تور منطقه‌ای دونالد ترامپ، مذاکرات ایران و آمریکا و زمزمه‌های پایان جنگ اوکراین هم‌زمان شده است. این سفر که اولین دیدار پوتین با تمرکز بر مناسبات دوجانبه تهران-مسکو است، نشان‌دهنده عزم دو کشور برای تعمیق روابط در سایه تحولات جهانی است. مذاکرات جاری ایران و آمریکا، به‌ویژه در عمان، محور کلیدی این سفر است. پوتین، با توجه به روابط نزدیک مسکو با تهران و میانجیگری احتمالی‌اش در مذاکرات، ممکن است به دنبال هماهنگی با ایران برای حفظ منافع مشترک در برابر فشارهای آمریکا باشد.
این سفر می‌تواند فرصتی برای تبادل ‌نظر درباره امتیازات احتمالی در مذاکرات و تضمین حفظ اتحاد استراتژیک تهران-مسکو باشد. در عین حال، با اظهارات اخیر ترامپ درباره آمادگی روسیه و اوکراین برای صلح، پوتین احتمالا در تهران به دنبال جلب حمایت ایران برای تقویت موضع مسکو در مذاکرات صلح است. ایران به‌عنوان شریک کلیدی روسیه‌ می‌تواند در شکل‌دهی به توازن قدرت منطقه‌ای و جهانی نقش ایفا کند. هم‌زمانی این سفر با تور ترامپ نشان‌دهنده تلاش روسیه برای حفظ نفوذ در خاورمیانه در برابر تحرکات آمریکاست. این دیدار می‌تواند نقطه عطفی در دیپلماسی دوجانبه و منطقه‌ای باشد. برای واکاوی عمیق‌تر اهداف و لایه‌های پنهان این سفر بی‌سابقه به گفت‌وگویی با نعمت‌الله ایزدی، آخرین سفیر ایران در اتحاد جماهیر شوروی و اولین سفیر در فدراسیون روسیه نشسته‌ایم. ماحاصل این گپ‌و‌گفت که در ادامه می‌آید، به دنبال تبیین پیچیدگی‌های دیپلماسی کرملین است.
‌جناب ایزدی این مصاحبه را با ارجاعی به گفت‌وگوهای قبلی شما با «شرق» آغاز کنیم که در زمان سفر مسعود پزشکیان به روسیه برای امضای توافق‌‎نامه جامع همکاری دوجانبه تأکید داشتید دیگر نباید سفری در سطح سران از سوی ایران شکل بگیرد تا زمانی که پوتین برای مناسبات دوجانبه به تهران سفر کند؛ حالا به گفته سخنگوی دولت این اتفاق در حال رخ‌دادن است و رئیس‌جمهور روسیه برای اولین‌ بار و با هدف مناسبات دوجانبه به تهران سفر خواهد کرد. از منظر کلی حضور پوتین را که اتفاق بی‌سابقه است، چگونه ارزیابی می‌کنید؟
قطعا این سفر برای هر دو کشور و به‌خصوص برای روس‌ها که تا اکنون سفری در سطح رئیس‌جمهور به ایران برای مناسبات دوجانبه نداشته‌اند، بسیار مهم خواهد بود و به نظر من موضوعات بسیار گسترده و متنوعی برای گفت‌وگو بین دو طرف وجود دارد؛ هم مسائل دوجانبه سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی، تجاری، نظامی، امنیتی، دفاعی و... و هم مسائل منطقه‌ای و ‌بین‌المللی.
‌به نظر می‌رسد دو موضوع «مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا» و همچنین «زمزمه پایان جنگ اوکراین» می‌تواند بر سایر مباحث سایه جدی بیندازد؟
بله همان‌طور که گفتید اکنون دو موضوع جاری در مناسبات بین‌المللی یعنی مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا و همچنین مذاکرات برای پایان جنگ روسیه و اوکراین، زمینه را برای سفر پوتین به ایران و رایزنی دو کشور فراهم کرده است. بنابراین من ارزیابی بسیار مثبتی از این اتفاقی که قرار است بیفتد، دارم.
‌اگر بخواهیم موضوعات را به شکل جزئی‌تر بررسی کنیم، ابتدا روی موضوع جنگ اوکراین تمرکز کنیم. شما جزء دیپلمات‌ها و تحلیلگرانی بودید که یک نگاه انتقادی به نوع نگاه ایران در این جنگ داشتید. آیا اکنون که زمزمه پایان جنگ به گوش می‌رسد، روسیه هدفی را برای تهران طراحی کرده است؟
ایران کار یا اقدام بسیار خاصی انجام نداده است که بخواهد اکنون طرف جدی برای پایان‌دادن به جنگ اوکراین یا طرف جدی مذاکره برای پوتین باشد. به هر حال این جنگ اتفاقی بود که اگر روی نمی‌داد بهتر بود، اما در نهایت این جنگ روی داد و روسیه هم به خاک اوکراین تعرض کرد و شرایط به سمت یک جنگ طولانی‌مدت رفت. در این مدت نیز بیشتر گرفتاری‌ها متوجه خود روسیه است. من امیدوارم این جنگ هرچه زودتر خاتمه پیدا کند، صرف‌نظر از اینکه اصلا موضوع ایران در این جنگ مطرح بشود یا نشود.
‌‌چرا؟
چون به اندازه کافی در چند سال گذشته به این موضوع پرداخته شده است و من هم نمی‌خواهم موضوع را بیش از این باز کنم. به هر حال ایران هم در این سال‌ها پاسخ‌هایی را به ادعاها و اتهامات درباره نحوه ورود یا دخالت در این جنگ داده است و من نیازی نمی‌بینم وارد این مبحث شوم. اما اگر بتوانیم کمک یا حمایتی برای پایان‌دادن به این جنگ و پروسه صلح بکنیم، با توجه به وضعیت جاری در مناسبات ایران و اوکراین و همچنین روابط ایران و اروپا، نباید کوتاهی یا مضایقه‌ای در‌این‌باره داشت.
‌یعنی به باور شما اگر این جنگ پایان پیدا کند، روابط ما با اوکراین و اروپا به حالت قبل بازمی‌گردد؟
نه به شکل کامل.
‌به چه دلیل؟
چون یکی از موضوعات مخرب در روابط ایران و اروپا ناظر به جنگ اوکراین بود. به هر حال سایر موضوعات مانند اختلاف‌نظر ما با اروپایی‌ها درباره برجام، مسائل هسته‌ای، مکانیسم ماشه و نظایر آن هم وجود دارد که به اندازه خود باعث تخریب روابط ما با اروپا شده است. اینها اتفاقاتی بود که نباید روی می‌دادند؛ بنابراین اگر حمایت‌ یا کمکی از جانب ایران به پایان جنگ اوکراین بشود، می‌تواند برای بازسازی و احیای روابط ما با اروپا مؤثر باشد، اما برای بازگشت روابط سابق به اعتمادسازی بیشتری بین دو طرف نیاز است و به نظر من تا‌کنون هم کارهای مثبتی صورت گرفته و تلاش‌ها و ارتباطاتی از طریق وزارت امور خارجه انجام شده است که امیدوارم این تلاش‌ها تداوم یابد و ارتباطات به سطح بالاتری برسد؛ چون ظرفیت روابط و مناسبات ایران و اروپا چیزی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت.
‌به موضوع مهم‌تر و اصلی‌تر یعنی مذاکرات ایران و آمریکا بپردازیم. تا به اینجای کار شاهد بودیم که هر زمان مذاکرات به میزبانی مسقط بوده، استیو ویتکاف به‌عنوان نماینده ترامپ، توقفی هم در مسکو برای رایزنی با مقامات روس داشته است که به نظر می‌رسد بخشی از این توقف به مذاکرات هسته‌ای بازمی‌گردد. از طرف دیگر، در مواضع مقامات روسیه همواره موضوع میانجیگری بین تهران و واشنگتن در حد پیشنهاد و تعارفات دیپلماتیک باقی مانده؛ کمااینکه در سفر لاوروف به تهران هم مشابه همین نگاه مطرح شد. اما اگر شاهد حضور پوتین در تهران باشیم، به باور شما رئیس‌جمهور روسیه چه هدف و دستور کاری برای رایزنی با مقامات کشورمان درباره مذاکرات تهران‌-‌واشنگتن تعریف کرده است؟
اگر پوتین به ایران سفر کند، مهم‌ترین کاری که می‌تواند انجام دهد حمایت جدی از مذاکرات ایران و آمریکاست و باید از درگیرکردن ایران در سایر موضوعات خودداری کند و همچنین در مسائل هسته‌ای دوجانبه با ایران مانند تأمین سوخت یا پشتیبانی فنی از تأسیسات اتمی، موضع‌گیری‌های مثبت و مناسب داشته باشند. وگرنه در روند مذاکرات هسته‌ای بین ایران و آمریکا، روسیه قرار نیست کار خاصی انجام دهد، مگر همان تداوم سیاست حمایتی که تاکنون انجام داده است. بااین‌حال، اگر این حمایت از زبان آقای پوتین مطرح شود خیلی مؤثرتر خواهد بود.
‌این تحلیلی که شما بیان کردید به شکل ضمنی تأیید این موضوع نیست که در سال‌های جنگ اوکراین، مذاکرات هسته‌ای بین ایران و غرب وجه‌المصالحه اهداف و منافع پوتین شده است؟
نمی‌شود با این غلظت و به این شکل موضوع را مطرح کرد؛ اما به هر حال باید این را هم بپذیریم که تا به اکنون زمینه این‌گونه برای مذاکرات با غربی‌ها و به‌خصوص آمریکا فراهم نبوده است که بخواهیم به شکل جدی اختلافات خود را با ایالات متحده حل‌وفصل کنیم. باید این را در نظر گرفت که تصمیمات و اقدامات دونالد ترامپ برای مذاکره با ایران و همچنین تحولات منطقه و واکنش‌هایی که در برابر اسرائیل داشت، شرایطی را به وجود آورد که اکنون می‌توان به سمت حل‌وفصل موضوعات اختلافی رفت. پس نمی‌توان این‌گونه عنوان کرد که اگر تاکنون مذاکرات بین ایران و آمریکا به نتیجه نرسیده است، به دلیل عدم تمایل پوتین بوده؛ نه این‌گونه نیست. به نظر من زمینه‌های جدی این مذاکره هم مانند امروز فراهم نبوده که دو طرف (ایران و آمریکا) بنشینند و اختلافات خود را حل کنند. ولی اکنون این شرایط فراهم است. باز هم تکرار می‌کنم مهم‌ترین اقدام و تصمیمی که پوتین و روسیه می‌تواند بگیرد، این است که از این مذاکرات حمایت جدی داشته باشد. یعنی تنها کاری که روسیه می‌تواند بکند، این است که به‌عنوان عضو دائم شورای امنیت و عضو برجام از این مذاکرات حمایت کرده و تلاش کند که این مذاکرات به نتیجه برسد.
‌به هم‌زمانی سفر پوتین با تور منطقه‌ای دونالد ترامپ بپردازیم. آیا می‌توان این گزاره را مطرح کرد که اکنون مسکو به دنبال یک بدل دیپلماتیک است. هرچند تا به اکنون شکل و زمان سفر پوتین مشخص نیست و آیا او هم می‌خواهد مانند ترامپ یک تور منطقه‌ای داشته باشد و ذیل آن، به ایران سفر کند یا خیر؛ در کل شما این هم‌زمانی را چگونه تفسیر می‌کنید؟
بله این هم‌زمانی وجود دارد و گزارش شما هم مطرح است که می‌تواند پوتین هم به دنبال یک بدل دیپلماتیک باشد و اصطلاحا می‌خواهد هم‌زمان با سفر دونالد ترامپ به منطقه، خودی نشان دهد. موضوع مهم‌تری که اینجا باید به آن اشاره کنم، این است که جمهوری اسلامی ایران اساسا نباید به این موضوعات توجه کند و باید بیشترین تمرکز خود را روی موضوعات و مسائل دوجانبه با روسیه قرار دهد و باید روی توافق‌ها‌ و ظرفیت‌های دو کشور متمرکز شود تا از مزایای آن استفاده کنیم، نه اینکه خود را درگیر مسائل حاشیه‌ای رقابت‌های روسیه و آمریکا کنیم. اینکه واقعا کرملین به دنبال یک خودنمایی در برابر سفر ترامپ است یا نه، به ما ارتباطی ندارد؛ نمی‌گویم دارد یا ندارد، ولی ما نباید در آن هم دخالت کنیم.
‌از این بابت پرسیدم که آیا می‌توان مانند برهه برجام نگرانی را برای چینی‌ها و روس‌ها از احتمال توافق بین ایران و آمریکا متصور بود تا جایی که اکنون پوتین حاضر به حضور در تهران شده است؟
به نظر من اگر قبلا هم این نگرانی را داشتند، اکنون نباید دیگر نگرانی داشته باشند. اگر واقعا پوتین الان این نگرانی را داشته باشد، نشان می‌دهد که کرملین مسائل را به شکل واقع‌بینانه و درسی تحلیل نمی‌کند. ما قبل از آغاز مذاکرات با آمریکا شاهد سفر مسعود پزشکیان به روسیه و امضای توافق‌نامه جامع راهبردی بودیم. در آن برهه اساسا شکل، نوع و سطح مذاکرات ما با آمریکا مشخص نبود.
اصلا معلوم نبود این مذاکرات چه روندی را طی می‌کند. پس این اقدام ما نشان می‌دهد ایران اراده جدی و عملی خود را برای تداوم و بهبود روابط با روسیه نشان داده است. روابط دوجانبه تهران‌–‌مسکو، ارتباطی به موضوعات دیگر ندارد یا آن را تحت‌الشعاع قرار نمی‌دهد. حتی در جریان مذاکرات با آمریکا، وزیر امور خارجه کشورمان به روسیه سفر کرد. بنابراین اگر چنین ذهنیت و نگرانی‌ای در پوتین و روس‌ها وجود داشته باشد و از مذاکره و توافق بین ایران و آمریکا نگران باشند که مبادا تهران در جبهه غرب قرار بگیرد، نشان می‌دهد موضوعات را درست تحلیل نمی‌کنند و باید نگاه خود را اصلاح کنند. روابط ما با روسیه روابطی اصیل در چارچوب حسن هم‌جواری و همسایگی است و هیچ موضوع یا توافقی نباید محتوای روابط دو کشور را تحت تأثیر قرار دهد. البته من به توازن روابط و تنوع‌بخشی به مناسبات در سیاست خارجی تأکید دارم.
‌حالا که بر مناسبات دوجانبه با روسیه تمرکز جدی دارید، برای سؤال آخر، این را بپرسم که بعد از امضای توافق‌نامه جامع همکاری راهبردی بین تهران و مسکو، حضور پوتین در تهران می‌تواند نقطه عطفی در اجرای عملیاتی تمام و کمال آن باشد؟
بله، به هر حال این توافق‌نامه به‌عنوان یک چتر جامع همکاری راهبردی بین ایران و روسیه عمل می‌کند، اما موضوعات و جزئیات این همکاری‌ها در سایه مراودات تفاهم‌نامه‌ها و قراردادها شکل خواهد گرفت، باید براساس هر موضوع و محوری آیتم‌های همکاری و نحوه آن مشخص شود، بنابراین از هم‌اکنون باید برنامه‌ریزی دقیقی صورت بگیرد که از ظرفیت حضور پوتین در تهران برای تعریف و ترسیم این تفاهم‌نامه‌ها، قراردادها و جزئیات همکاری استفاده کنیم و چند موضوع حساس و کلیدی مثل مسئله سرمایه‌گذاری یا مسائل حوزه نفت و گاز را روی میز بگذاریم و از رئیس‌جمهور روسیه چراغ سبز را برای همکاری‌های جامع و عملیاتی بگیریم. همان‌طور که گفتم توافق‌نامه جامع همکاری راهبردی را باید به توافق‌نامه‌های جزئی‌تر و عملیاتی‌تر تبدیل کنیم، چون آن توافق‌نامه راهبردی یک چتر است که باید از ظرفیت آن استفاده کرد.
بازار