چاپ

پیام سپاهان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
منفجر شدن یک بمب‌گذار انتحاری به زندگی بیش از 100نفر در شهر پیشاور در شمال غربی پاکستان پایان داد و یک مسجد را در بخش ظاهرا امن شهر ویران کرد؛ به‌گونه‌ای‌که دود به آسمان رفت و وحشت در خیابان‌ها جولان داد. اما بیش از آن، حمله روز دوشنبه یک شهر آسیب‌دیده از تروریسم را بار دیگر در زمان به عقب برد، به دورانی که پیشاور مترادف با خرابه‌های یک کارزار ستیزه‌جویانه بود که ملتی را عمیقا متحول ساخت.
«کریستینا گلدبام»، «سلمان مسعود» و «ضیاء الرحمن» در گزارش 31ژانویه در نیویورک‌تایمز نوشتند: در سال‌های پس از 2015، زمانی که جنگجویان طالبان پاکستانی و دیگر شبه‌نظامیان عمدتا از منطقه - بسیاری از آنها به افغانستان - رانده شدند، ساکنان پیشاور جرأت کردند امیدوار باشند که روزهای حملات تروریستی اتفاقی را پشت سر گذاشته باشند. اما روز سه‌شنبه، زمانی که امدادگران اجساد را یکی پس از دیگری از زیر آوار بیرون کشیدند، بلافاصله پرسش‌ها درباره توانایی دولت برای مبارزه با موج جدیدی از ستیزه‌جویی در بحبوحه یک بحران اقتصادی و سیاسی به ظاهر لاینحل تشدید شد.
به گفته مقامات بیمارستان، این بمب‌گذاری یکی از خونین‌ترین حملات انتحاری بود که طی سال‌های گذشته پاکستان را هدف قرار داد که در آن دست کم 101نفر کشته و 217نفر دیگر زخمی شدند. بسیاری از تلفات، افسران پلیس و کارمندان دولت بودند که برای اقامه نماز به مسجد، در محله‌ای به‌شدت محافظت‌شده در نزدیکی چندین ساختمان مهم دولتی و نظامی، رفته بودند.
این حمله بر شواهدی افزوده که نشان می‌دهد طالبان پاکستانی که جناحی از آن مسوولیت را بر عهده گرفت، در حال بازیابی قدرت از پناهگاه‌های امن در افغانستان در دوران حکومت جدید در آن کشور و ذیل رهبری طالبان است. «مدیحه افضل» یکی از همکاران موسسه بروکینگز گفت: «مقیاس این حمله - که نیروهای پلیس را در یک مسجد در بخش امن پیشاور هدف قرار داد- حسی از پیش موجود را ایجاد می‌کند که یادآور ناامنی و خشونتی است که یک دهه پیش پاکستان را فراگرفت.» در پیشاور، خاطره آن روزها تکان‌دهنده است و احساس از دست دادن به واسطه این حمله احساسی بس عمیق است.
وقتی غروب روز سه‌شنبه فرا می‌رسید و ساکنان این شهر به لرزه درآمده برای دفن ردیف‌های زیادی از تابوت جمع شده بودند، بسیاری از خود می‌پرسیدند: «آیا روزهای خون و وحشت بازگشته‌اند؟ و اگر چنین است، کشور از اینجا به کجا خواهد رفت؟» «اکبر مُهمند» 34ساله، یک راننده در این شهر گفت: «برای چند سالی، آرامش و صلح در پیشاور حاکم بود. اما به نظر می‌رسد که بمب‌گذاری انتحاری و تروریسم بازگشته است.» در بیشتر 40سال گذشته، پیشاور از درگیری‌های منطقه آسیب دیده است. در دهه1980، این مکان به میدانی برای مبارزانی تبدیل شد که سر جنگ با دولت افغانستان مورد حمایت شوروی داشتند و پس از سرنگونی رژیم طالبان در افغانستان به دست ایالات متحده در سال 2001، هزاران جنگجوی طالبان و اعضای القاعده به مناطق به اصطلاح قبیله‌ای در امتداد مرز در این منطقه پناه بردند.
برای سال‌ها، رهبران طالبان، پاکستانی‌هایی را استخدام می‌کردند که مانند طالبان افغانستان از قوم پشتون بودند؛ درحالی‌که مقامات نظامی پاکستان تلاش می‌کردند شبه‌نظامیان را بیرون برانند. در سال2007، شبکه‌ای از شبه‌نظامیان بر رهبری خود تاکید کردند و طالبان پاکستان را به نام «تحریک طالبان پاکستان» یا (T.T.P) تشکیل دادند. این گروه به سرعت به‌عنوان یکی از خوفناک‌ترین سازمان‌های شبه‌نظامی پاکستان ظاهر شد و حملاتی را در سراسر کشور انجام داد. در آن زمان، پیشاور به مرکز درگیری تبدیل شد.
در یکی از بزرگ‌ترین حملات این گروه، در دسامبر2014، ستیزه‌جویان طالبان 147دانش‌آموز و معلم را در یک مدرسه دولتی که توسط ارتش اداره می‌شد، کشتند. همین امر انگیزه جدیدی به ارتش پاکستان برای حمله به این گروه داد که باعث شد ستیزه‌جویان TTP به افغانستان بروند. وقتی طالبان افغانستان در اوت2021 کابل را تصرف کردند، مقامات پاکستانی امیدوار بودند که پس از سال‌ها حمایت پنهانی از آنها، دولت جدید به مهار T.T.P کمک کند. اما تا کنون، این قمار نتیجه نداده است. تحلیلگران می‌گویند که طالبان افغانستان از تکیه بر T.T.P خودداری کرده و در عوض اصرار دارند که پاکستان خود به نگرانی‌هایش رسیدگی کند.
طالبان افغانستان سال گذشته میزبان مذاکرات در کابل بود؛ اما میانجی‌گری بی‌نتیجه ماند و روابط بین مقامات افغانستان و پاکستان تیره شده است. تحلیلگران می‌گویند که در بحبوحه این گفت‌وگوها، طالبان پاکستان توانستند دوباره خود را سازمان‌دهی کنند. در دره زیبای سوات که روزگاریT.T.P. کنترل آنها را به دست داشت، ساکنان در اوت گذشته شاهد بازگشت سیل‌وار ستیزه‌جویان بودند که وحشت را با خود همراه می‌آوردند.
تاجران ثروتمند، نمایندگان منتخب و پزشکان شروع به دریافت تماس‌های ناشناس از افغانستان و پاکستان کردند که از آنها خواسته می‌شد مبالغ گزافی را بپردازند یا به شهرهای دیگر بروند. افزایش اخاذی و تهدید به خشونت باعث شد هزاران معترض در ماه اکتبر به خیابان‌های سوات سرازیر شوند و از دولت خواستند صلح را حفظ کند. «مجید علی» 26ساله، دانشجویی که در چندین تظاهرات شرکت کرده است، گفت: «مردم در فضای وحشت و بلاتکلیفی در دره زندگی می‌کنند؛ زیرا خشونت دوباره طالبان آغاز شده است. اما مردم به کسی اجازه نخواهند داد که صلح را به نام طالبان در منطقه از بین ببرد.» به نوشته گزارشگران نیویورک‌تایمز، حمله در پیشاور در زمانه تحولات اقتصادی و سیاسی شگرف رخ می‌دهد که منتقدان می‌گویند رهبران پاکستان را درگیر کرده و باعث شده توجه آنها از تهدیدات امنیتی از جمله تهدیدات T.T.P و تهدیدات گروه وابسته به داعش در افغانستان که حملات خود را نیز افزایش داده‌اند، دور شود.
در میان اشاره‌های نخبگان سیاسی در روز سه‌شنبه، زمزمه‌هایی نیز شنیده می‌شود که ارتش ممکن است یک ضدحمله دیگر مانند ضد حمله سال2014 را در نظر داشته باشد. اما امروز هرگونه حمله‌ای از این دست روابط ضعیف مقامات پاکستانی با دولت جدید افغانستان را پیچیده‌تر خواهد کرد. «مایکل کوگلمن» مدیر موسسه آسیای جنوبی در مرکز ویلسون گفت: «موفق‌ترین واکنش ضد تروریسم احتمالا همان واکنشی است که در حال حاضر بر کانون قدرت تی‌تی‌پی متمرکز است و آن هم در افغانستان است؛ جایی که رهبری این گروه در آنجا مستقر است.» او افزود: «اگر پاکستان فعالیت‌های ضدتروریستی را بخواهد انجام دهد که ماهیت فرامرزی داشته باشد، می‌تواند تنش‌ها را با طالبان در افغانستان بالا ببرد و این آخرین چیزی است که پاکستان به آن نیاز دارد.»
حتی با وجود تشدید حضور پلیس پاکستان در روز سه‌شنبه، بسیاری قصد ندارند منتظر پاسخ دولت بمانند. در حال حاضر صحبت‌های گسترده‌ای درباره مهاجرت به شهرهای نسبتا امن‌تر مانند اسلام‌آباد و لاهور در جریان است. «مختار مسیح» یک کارگر بهداشتی مسیحی، گفت: «هیچ شهری در پاکستان امن نیست؛ اما اگر با پیشاور مقایسه شود، می‌توان گفت جای نسبتا آرام‌تری است. مسیح در یک بمب‌گذاری انتحاری در سال2013 که منجر به کشته شدن بیش از 120 نفر در کلیسای پیشاور شد، یکی از دوستان خود را از دست داد. او از خشونت دوباره وحشت دارد. او روز سه‌شنبه با دوستانش در لاهور، جایی که یک جامعه مسیحی قابل توجهی وجود دارد، تماس گرفت و شروع به بستن چمدان‌هایش کرد. او گفت: «من در دوران اوج تروریسم از سال2009 تا 2013 در پیشاور زندگی کرده‌ام. من می‌دانم که زندگی چقدر دشوار است.»