چاپ

پیام سپاهان - آفتاب یزد /متن پیش رو در آفتاب یزد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
از زمان روی کار آمدن دولت رئیسی نگرانی‌های زیادی در خصوص برجام و مذاکرات وجود داشت و « دولت رئیسی با برجام چه خواهد کرد؟» به پرتکرارترین سوال محافل سیاسی تبدیل شده بود. این سوال از آن جایی مطرح می‌شد که علی باقری‌کنی سکاندار مذاکرات برجامی، پیش از این در معیت سعید جلیلی، دبیر اسبق شورای‌عالی امنیت ملی هدایت مذاکرات هسته‌ای را برعهده داشت و از مذاکره‌کنندگان ارشد ایران بود. مذاکراتی که در آن زمان به نتیجه نرسید. او پس از امضای برجام هم هیچ‌گاه در سخنانش روی خوشی به برجام نشان نداد و بارها مخالفت خود را با توافق هسته‌ای اعلام کرد. اما حالا و در دور جدید مذاکرات به یکباره ورق برگشته است و مخالفان سرسخت برجام سخن از مذاکره مستقیم با آمریکا می‌گویند.
بازگشت به عقب
اعلام آمادگی ایران برای مذاکره مستقیم با آمریکا در صورت لزوم و تاکید مقامات سطح بالا بر لزوم اتخاذ تصمیم سیاسی درباره گام‌ها و تعهدات متقابل نشان می‌دهد، مذاکرات در وین به روزها و ساعات پایانی و حساس خود نزدیک شده است.
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان روز دوشنبه در اظهارنظری قابل تامل و مهم و پس از هفته‌ها مذاکرات در وین اعلام کرد:«در نقطه‌ای قرار داریم که باید نتیجه کار کمیته‌های سه گانه (بررسی لغو تحریم‌ها، اقدامات هسته‌ای ایران، هماهنگی گام‌های متقابل) را دریک تعامل سیاسی با همه طرف‌ها مورد توجه قرار دهیم و تصمیم بگیریم که چه چیزی در مقابل چه چیزی اتفاق می‌افتاد.»
از چندی پیش طرف‌های مختلف در مذاکرات در وین بر این نکته تاکید کردند که باید به سمت تصمیم گیری‌های سیاسی در روند مذاکرات برویم. با توجه به این که عمده مباحث در بحث برجام و بازگشت به توافق 2015 به ایران و آمریکا مربوط است و باید تفاهم‌ها میان این دو کشور نهایی شود، نیاز به تعامل این دو کشور به طور مستقیم و حذف واسطه‌ها و No- paper‌ها می‌تواند در کیفیت و سرعت مذاکرات تاثیر مطلوب داشته باشد.
مخالفان برجام در پی مذاکره با آمریکا
وزیر امور خارجه کشورمان همچنین با اشاره به درخواست‌های مکرر طرف آمریکایی از طرق مختلف برای مذاکرات مستقیم با ایران گفت: «اگر در روند مذاکرات به مرحله‌ای برسیم که رسیدن به یک توافق "خوب" با تضمین بالا لازمه‌اش این باشد که سطحی از گفت‌وگوها را با آمریکایی‌ها داشته باشیم، این را نادیده نخواهیم گرفت.»
این اظهارات امیرعبداللهیان با واکنش مثبت نماینده روسیه در مذاکرات وین رو به رو شد. میخاییل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی واقع در وین روز دوشنبه در واکنش به سخنان اخیر حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان در توییتی نوشت: مذاکره مستقیم در سطح پیشرفته در وین می‌تواند "مفید" واقع شود.
هم چنین یکی از سخنگویان وزارت خارجه آمریکا روز دوشنبه اعلام کرد:« دیدار مستقیم به ارتباطات موثرتر منجر می‌شود که برای دستیابی سریع به توافق ضروری است.»
مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا
هیئت مذاکره‌کننده آمریکا از زمان شروع مذاکرات احیای برجام در هشت ماه گذشته، موازی با مذاکرات ایران و 1+4 در وین حاضر شده است اما به طور غیرمستقیم توسط هماهنگ‌کننده مذاکرات و کمیسیون مشترک برجام یا انتقال موضوعات به طور مکتوب در جریان رایزنی‌ها و دیدگاه‌ها قرار می‌گرفت. در عین حال به نظر می‌آید با نزدیک شدن به پایان مباحث کارشناسی و نگارش بخش مهمی از متن توافق، ضرورت گفتگوی مستقیم طرف‌های ایرانی و آمریکایی بیش از پیش احساس شده است به شکلی که ایران احتمال این مذاکرات در صورت نیاز را در نظر گرفته و با آن موافقت کرده است.
مقامات ایران در سطوح مختلف تا کنون بر عدم نیاز و ضرورت مذاکرات مستقیم میان ایران و آمریکا در جریان مذاکرات وین سخن گفته‌اند چرا که آمریکا عضو برجام نیست. با این حال بسیاری از کارشناسان و تحلیل گران نسبت به سوء استفاده برخی کشورها از فضای
میانجی گری و واسطه گری میان ایران و آمریکا در روند مذاکرات هشدار داده اند. آنها بر این اعتقاد بودند که بدون برخورداری آمریکا از مزایای قانونی و حقوقی برجام، ایران و آمریکا در چارچوب مذاکرات احیای برجام می‌توانند با یکدیگر گفت‌وگو کنند.
در عین حال از سخنان وزیر امور خارجه بر می‌آید که احتمالا شاهد مذاکرات هیئت‌های دیپلماتیک ایران و آمریکا در وین در سطح کارشناسی و سیاسی در روزهای آتی خواهیم بود.
موضع سازنده در برجام
امیرعبداللهیان در جمع خبرنگاران گفت که «ما فعلا مذاکرات را در سطح کارشناسان ارشد و مدیران کل وزیران خارجه تنظیم کردیم و امیدواریم در همین سطح وارد پروسه اجرا شویم و نیاز به دیدارهای سطح بالا نباشد اما متناسب با پیشرفت مذاکرات درباره هر نوع اقدام دیگر تصمیم گرفته می‌شود.»
وزیر امور خارجه کشورمان همچنین بر خلاف دو ماه گذشته که از مواضع تروئیکای اروپا در مذاکرات انتقاد می‌کرد اعلام کرد که این کشورها در یکی دو هفته اخیر موضع سازنده‌تری را اتخاذ کرده اند.
حسین امیرعبداللهیان اظهار کرد: «انتقاد ما این است که اروپایی‌ها تا اینجای کار هیچ ابتکار جدید، سازنده و رو به جلویی در مذاکرات ارائه نداده‌اند، البته تلاش کرده‌اند در مذاکرات هفته‌های اخیر منطقی و سازنده ورود پیدا کنند؛ حتی امروز دیگر فرانسه نقش پلیس بد را در مذاکرات بازی نمی‌کند.»
رویکرد ضد ایرانی اروپا
سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان بر خلاف رویکرد نسبتا مثبت شان در دوره دونالد ترامپ در حمایت سیاسی از برجام و مخالفت جدی با اقدامات ضد برجامی ترامپ، به یکباره با روی کار آمدن دولت جو بایدن در آمریکا رویکرد ضد ایرانی را اتخاذ کردند و این رویکرد در مذاکرات احیای برجام که چند ماه پس از شروع به کار دولت بایدن شکل گرفت بیش از پیش خود را نشان داد اما نقطه اوج این رویکرد تروئیکای اروپا با از سرگیری مذاکرات در 8 آذرماه و حضور هیئت مذاکره‌کننده دولت ابراهیم رئیسی به بالاترین سطح خود رسید.
این سه کشور تلاش کردند تا با تهدیدات مختلف و اعمال فشار سیاسی و رسانه‌ای خواست‌های خود را به مذاکره‌کنندگان ایرانی و فضای مذاکرات تحمیل کنند اما مقاومت هیئت ایران در برابر این فشارها در نهایت آنها را عقب نشاند تا جایی که به طور خاص این کشورها از موضع قوی خود برای تعیین ضرب الاجل پایان مذاکرات کوتاه آمدند و روند منطقی و واقعی حاکم بر مذاکرات را پذیرفتند.
این کشورها بدون توجه به تاثیر تحریم‌های آمریکا بر تضعیف برجام و خروج یک جانبه این کشور از توافق هسته ای، تلاش کرده‌اند خود را از موضوع مهم لغو تحریم‌ها دور نگه دارند و این مسئله را موضوعی ایرانی - آمریکایی اعلام کنند.
پیشرفت قابل توجه در دو موضوع تضمین‌ها و راستی‌آزمایی
در روزهای اخیر بخش مهمی از دیدارها و رایزنی‌ها در وین به بررسی دو موضوع «تضمین‌ها» و «راستی‌آزمایی» اختصاص داده شده است و در حال حاضر در هر دو موضوع ایده‌های عملیاتی مشخصی روی میز قرار دارد و فرآیند تبدیل ایده‌ها به متن از هفته گذشته به طور جدی آغاز شده است.
به گفته منابع نزدیک به هیئت مذاکره‌کننده ایران«پیشرفت نسبتا قابل قبولی در این دو موضوع نیز صورت گرفته است.» این منابع در ارتباط با موضوع «راستی‌آزمایی» اعلام کردند که بر اساس ساز و کاری که در دست بحث و بررسی قرار دارد و کلیت آن مورد توافق همه طرف‌ها قرار گرفته، توقف گام‌های جبرانی ایران به بعد از رفع تحریم‌ها و راستی‌آزمایی مجموعه‌ای اقدامات، موکول شده است.
پیشرفت به دست آمده فوق یکی از نکات کلیدی بوده است که ایران از ابتدای مذاکرات احیای برجام بر آن تاکید داشته است و از این موضع با وجود فشارها و تهدیدات طرف آمریکایی و اروپایی کوتاه نیامد. از آنجایی که آمریکایک جانبه از برجام خارج شده، باید ملزم شود که ابتدا گام هایش در راستای رفع تحریم‌ها را بردارد. پس از رفع تحریم‌ها و راستی آزمایی از اجرای درست تعهدات طرف آمریکایی و اروپایی، ایران گام‌های متقابل هسته‌ای خود را برمی دارد.
اصل سیاست‌های خارجی ایران
با این حال موضوع حائز اهمیت این است که چه اتفاقی افتاده است که مخالفان برجام، برای توافق به مذاکره نشسته‌اند و حرف از مذاکره با آمریکا می‌زنند؟ در چنین شرایطی پیش‌بینی‌ها در رابطه با آینده برجام چیست؟
بشیر اسماعیلی، کارشناس روابط بین‌الملل در این باره به آفتاب یزد گفت:« در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران 3 اصل مطرح است که رعایت آن در تمام روابط خارجی کشور الزام دارد. اولین اصل عزت است؛ دومین اصل حکمت و سومین اصل مصلحت است.»
وی تصریح کرد:« اصل عزت بدین معناست که در برخی روابط خارجی باید مقاومت کرد و پا پس نکشید، اصل مصلحت اما بر عکس آن است و بدین معناست که باید در برخی موارد که نیاز است نرمش نشان داد و عقب نشینی استراتژیک انجام داد. اما اینکه سیاستگذار کجا باید اصل عزت را در پیش بگیرد و کجا باید مصلحت اندیشی کند به اصل مصلحت بر می‌گردد. در ارتباط با برجام هم دولت قبل به نظر من نتوانست روابط این 3 اصل را با یکدیگر تنظیم نماید. جایی که باید ایستادگی بیشتری انجام می‌داد مصلحت اندیشی کرد و همین موضوع سبب شد قراردادی که در دولت پیشین امضا شد، قراردادی بود که به راحتی طرفین توانستند از آن خارج شوند در حالی که زمانی برای احقاق حقوق کشور وجود نداشت.»
او ادامه داد:« با این حال نمی‌توان گفت دولت قبل در زمینه برجام به کلی اشتباه عمل کرد. اتفاقا در برخی از موارد زحمت بسیاری هم کشیده شد تا به توافق دست پیدا کنند اما مشکل اصلی این بود که ایران به صورت یک جانبه شروع به اجرایی کردن تعهداتش کرد و منتظر نماند که غرب هم تعهداتش را انجام دهد. زمانی که ترامپ از برجام خارج شد تقریبا ده بار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر پایبندی ایران به تعهدات برجامی‌اش صحه گذاشته بود در حالی که به زعم مدیر کل بانک مرکزی غرب هیچ امتیازی به ایران نداده بود. همین موضوع سبب شد غرب فکر کند همین روند را بدون برجام می‌تواند ادامه دهد. فرق عمده‌ای که در این مواقع بین تیم‌های مذاکره‌کننده وجود دارد این است که باید پافشاری صورت بگیرد و از تهدید‌هایی که در خلال مذاکرات صورت می‌گیرد نترسند. این‌ها ترفند‌های دیپلماتیک است.»
او در رابطه با آینده مذاکرات تاکید کرد:« من آینده مذاکرات را به چند دلیل مثبت پیش‌بینی می‌کنم. اول اینکه به غیر از مذاکره آلترناتیوی برای غرب وجود ندارد، آنها با اینکه می‌گویند وقت نیست و ممکن است از برجام خارج شویم مسئولیت آن با ایران است اما این موضوع صحت ندارد. ایران غنی‌سازی 60 درصدی را آغاز کرده و در واقع گذشت زمان را به ضرر طرف‌های غربی و آمریکایی رقم زده است. در حالی که طرف‌های غربی بر این فکر بودند که تحریم‌ها همینطور باقی بماند و همچنان فرسایشی عمل کند. گزینه نظامی هم به دلایل زیادی منتفی است بنابراین اسرائیل نمی‌تواند مانند سوریه و عراق، تجهیزات هسته‌ای ایران را بمباران کند و پاسخی هم دریافت نکند. به غیر از رژیم صهیونیستی هم هیچ کشور دیگری این ریسک را نمی‌کند که چنین کاری انجام دهد.»
اسماعیلی افزود:« در مجموع احتمال حصول توافق را بالا می‌بینم، به نظر می‌رسد کف خواسته‌های ایران برآورده شود و تحریم‌های فروش نفت برداشته شود و انتقال ارز امکان پذیر باشد. این بدیهی‌ترین حق ماست. در مقابل هم آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای می‌تواند برنامه هسته‌ای ما را بررسی و کنترل کند. این موضوع در دور قبل مذاکرات هم حاصل شده بود اما غربی‌ها بر این باور بودند که با افزایش تحریم‌ها، ایران همانطور که از برجام کوتاه آمد از سایر سیاست هایش مثل موشکی، پهبادی و منطقه‌ای هم کوتاه خواهد آمد اما این دور
پافشاری ایران بر منافع ملی باعث شده آمریکا و اروپا متوجه شوند فعلا مسئله برجام است و نمی‌توانند ایران را در سایر سیاست هایش محدود کنند.»