چاپ

پیام سپاهان - از این‌رو تجددگرایی را به سود منافع خود دنبال می‌کردند. این مهم در ایران با تجربه سخت و زیان‌بار جنگ‌های ایران و روس رقم خورد.نفوذ غرب در ایران برخلاف دیگر کشورها از بالا (حاکمیت) به پایین صورت گرفت و چون قاجار از انجام پیش‌شرط‌های مدرن‌سازی ناتوان بود و همچنین غلبه هنجارهای فرهنگی و سنتی و دینی در ایران، مقاومت در برابر پذیرش مدرنیته و مقابله با شکل‌گرفتن سرمایه‌داری، باعث شد طبقه‌ای با عنوان منورالفکر یا روشنفکران پدید‌‌ آید که از سویی در پیوند با حاکمیت و از دیگرسو جدا از جامعه مدنی بود.
متولیان ترقی‌خواهی در عصر پهلوی و قاجار تلاش کردند ساختاری نوین در ایران ایجاد کنند که هم‌راستا با وضعیت جهانی و هماهنگ با مدرنیته باشد اما بدون توجه به مؤلفه‌های بنیادینی همانند رویه تاریخی تمدن غرب، مسأله غامض استعمار، ناآگاهی یا غفلت از داشته‌های بومی و سرمایه‌های ملی چنین رویکردی سرانجام به بحران هویت در همه زمینه‌ها منجر شد.از نظر پیشینه تاریخی هیچ جای گمان نیست که جریان دینی و مذهبی به زعامت علما بسیاری از امور اجتماعی، دینی، اقتصادی، فرهنگی و... مردم را مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌دادند. در دوران نادرشاه افشار با توجه به سیاست تقریب [مذاهب اسلامی] به‌تدریج از قدرت علما کاسته شد و کشاکش‌هایی شدید میان علما و نادر به‌وجود آمد. از سویی عمق تشیع در ایران و [یکپارچه‌کردن کشوری که پاره‌پاره شده بود] از نادر، سردار و قهرمانی ملی ساخت اما برخوردهای خشن با مردم و ستیز با تشیع و ستم گسترده، از او در پایان حکومتش چهره‌ای منفور متجلی کرد. در آغاز دوران قاجار که چونان ایل فاتح به میدان سیاست ایران پاگذارد، ارتباط دولت و دین به نوعی ترمیم شد اما نه به گرمی صفویه و نه به سردی دوران نادرشاه بود. نارسایی و سستی دستگاه قاجار به‌ویژه پس از قرارداد ترکمانچای در برابر خارجی‌ها و قرارگرفتن در معرض رقابت‌های نفس‌گیر و خردکننده دولت‌های اروپایی همچنین فشار سخت بر مردم و اعطای امتیاز به بیگانه‌ها باعث شد که علما تنها پناهگاه مردم باشند. نهضت بزرگ تحریم تنباکو و تثیبت و استواری جایگاه رهبری روحانیت علیه استعمار خارجی و استبداد داخلی به تجلی روحانیون سیاسی بروز و جلوه بیشتری داد. موفقیت بزرگ لغو امتیازنامه رژی و شکست خوارکننده انگلیس باعث شد که حوزه‌های دینی وشخصیت‌های مذهبی نمودبیشتری بیابند.با پیروزی نهضت سراسری تنباکو و هرچه سیاسی‌ترشدن علما این تفکر تازه در ذهن آنها به‌خصوص در حوزه بزرگ اصفهان شکل گرفت که بایستی زندگی و درآمد مسلمانان را از دست ناپاک اجنبی پالوده وپاک کرد.از این‌رو تشکیل شرکت اسلامیه اصفهان با هدف تولید کالاهای وطنی در برابر تولیدات وارداتی خارجی در دستور کارشان قرار گرفت و این شرکت توانست با کاهش تأثیر اقتصادی خارجی و افزایش نفوذ خود، در سراسر کشور گسترش یابد و در شهرهای بزرگ اروپایی مانند لندن، بادکوبه، استانبول، سن‌پترزبورگ، قاهره، بمبئی و پاریس نیز شعبه‌هایی افتتاح کند.موید و پشتیبان این حرکت به‌عنوان یکی از دستاوردهای خیزش تنباکو علمای حوزه اصفهان به‌ویژه آیت‌الله حاج نورالله اصفهانی بود.