پیام سپاهان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از دو مقام آمریکایی مدعی شده که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، قصد دارد در سفر خود به عربستان سعودی اعلام کند که ایالات متحده از این پس خلیج‌فارس را به نام موهوم و جعلی «خلیج عربی» یا «خلیج سعودی» خواهد نامید. این ادعا، اگرچه هنوز تأیید نشده، با سابقه اظهارات جنجالی ترامپ در حوزه ژئوپلیتیک و ناآگاهی او از مسائل جغرافیایی، که در کتاب خاطرات جان بولتون، مشاور پیشین امنیت ملی آمریکا، با عنوان «اتاقی که در آن اتفاق افتاد» شرح داده شده، همخوانی دارد. بولتون در این کتاب به مواردی از ناآگاهی جغرافیایی ترامپ اشاره کرده، از جمله اینکه او در دیدار سال 2018 با ولادیمیر پوتین در هلسینکی، پایتخت فنلاند، تصور می‌کرد فنلاند بخشی از روسیه است و حتی پرسیده بود که آیا فنلاند «یکی از اقمار روسیه» است؟ این موضوع پیش‌تر نیز در سال 2017، زمانی که ترامپ از این عنوان استفاده کرد، واکنش تند مقامات ایرانی را برانگیخت. خلیج فارس، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آبراه‌های ژئوپلیتیک و اقتصادی جهان، سال‌هاست که موضوع مناقشه میان ایران و برخی کشور‌های عربی است. ایران نام «خلیج فارس» را به‌عنوان یک عنوان تاریخی و مورد تأیید جهانی، با پشتوانه قرن‌ها شواهد نقشه‌نگاری و تأیید نهاد‌هایی مانند سازمان ملل متحد و سازمان بین‌المللی هیدروگرافی، مطرح می‌کند. در مقابل، برخی کشور‌های عربی از دهه 1960 به بعد، تحت تأثیر احساسات ملی‌گرایانه، بر نام جعلی و موهوم دیگری تأکید دارند تا نفوذ منطقه‌ای خود را تقویت و ادعا‌های تاریخی ایران را به چالش بکشند.
زمینه تاریخی جعل نام
نام «خلیج فارس» ریشه‌ای عمیق در تاریخ بشری دارد و از دوران باستان در متون یونانی، رومی و پارسی به‌عنوان «سینوس پرسیکوس» یا «دریای پارسی» شناخته می‌شده است. نقشه‌نگاران برجسته‌ای مانند بطلمیوس، استرابو و بعد‌ها نقشه‌نگاران اسلامی و اروپایی، این نام را به‌طور مداوم به کار برده‌اند. حتی در اسناد رسمی کشور‌های عربی تا دهه 1960، از جمله مکاتبات رهبران منطقه، از نام خلیج فارس استفاده می‌شد. با این حال، پس از ظهور ملی‌گرایی عربی در قرن بیستم، برخی کشور‌های عربی، به‌ویژه پس از استقلال امارات متحده عربی و بحرین، شروع به ترویج نام جعلی کردند. این حرکت بیشتر به‌عنوان واکنشی به نفوذ تاریخی و سیاسی ایران در منطقه و تلاش برای کاهش هویت پارسی خلیج فارس تلقی می‌شود. ایران، به‌عنوان کشوری که سواحل شمالی خلیج فارس را در اختیار دارد، همواره بر حفظ نام تاریخی این آبراه تأکید کرده است. سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در واکنش به شایعات اخیر، اظهار داشت: «نام خلیج فارس، مانند بسیاری از نام‌های جغرافیایی، ریشه عمیق در تاریخ بشر دارد. استفاده از این نام به معنای مالکیت هیچ ملت خاصی نیست، بلکه نشان‌دهنده احترام مشترک به میراث جمعی بشریت است.» او افزود که هرگونه تلاش برای تغییر این نام، نشانه‌ای از «نیت خصمانه» علیه ایران و مردم آن است و به شدت محکوم می‌شود.
حاشیه‌سازی ترامپ جدید نیست
استفاده از عنوان جعلی برای خلیج همیشه فارس توسط آمریکا موضوع جدیدی نیست. ارتش ایالات متحده سال‌هاست که در بیانیه‌ها و اسناد نظامی خود به‌صورت یکجانبه از این نام استفاده می‌کند. در سال 2017، زمانی که ترامپ در سخنرانی خود از این نام جعلی استفاده کرد، موجی از اعتراضات در ایران به راه افتاد و حتی حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت، او را به مطالعه جغرافیا دعوت کرد. نکته قابل‌توجه این است که متن رسمی منتشر شده توسط کاخ‌سفید در همان زمان از نام «خلیج فارس» استفاده کرد، که نشان‌دهنده تناقض بین اظهارات شفاهی ترامپ و سیاست رسمی دولت آمریکا بود. این سابقه نشان می‌دهد که چنین اقداماتی بیشتر جنبه نمایشی و سیاسی دارد تا تغییر واقعی در سیاست‌های رسمی. چنین رویکردی در مورد تغییر نام خلیج مکزیک و الحاق کانادا و گرینلند نیز اخیراً توسط ترامپ به کار گرفته شده که البته نتیجه‌ای جز تمسخر رئیس‌جمهور آمریکا در پی نداشته است.
اهداف سیاسی اسم دزدی
تصمیم ترامپ برای استفاده از نام جعلی می‌تواند به تقویت روابط آمریکا با این کشور‌ها منجر شود، به‌ویژه در زمانی که ترامپ به دنبال جلب حمایت مالی و سیاسی آن‌ها برای پروژه‌های منطقه‌ای خود است. با این حال، این حرکت همچنین می‌تواند تنش‌های ایران با کشور‌های عربی را تشدید کند. در سال‌های اخیر، ایران و برخی کشور‌های منطقه، از جمله عربستان، گام‌هایی برای کاهش تنش و بهبود روابط برداشته‌اند. مطرح کردن موضوع حساسی مانند تغییر نام خلیج فارس توسط ترامپ با این هدف صورت می‌گیرد که این تلاش‌ها را تضعیف کرده و به احیای مناقشات قدیمی منجر شود. یکی از سؤالات کلیدی این است که این اقدام چه تأثیری بر مذاکرات غیر مستقیم میان ایران و آمریکا خواهد داشت. اگر ترامپ در فضای رسانه‌ای در مورد خلیج فارس اظهارنظر کرده و از عنوان جعلی استفاده کند یا حتی ادعا‌های موهوم ارضی درباره جزایر سه‌گانه (تنب بزرگ، تنب کوچک، و ابوموسی) مطرح کند، ایران با یک سؤال دیپلماتیک مواجه خواهد شد. از یک سو، کنار کشیدن از مذاکرات و از سوی دیگر ادامه مذاکرات با وجود لفاظی‌های ترامپ. به نظر می‌رسد آمریکا نیز به دنبال این است تا هم زمان با اظهارات رسانه‌ای جنجال‌ساز و آوردن ایران پای میز مذاکره عملیات روانی خود در رسانه‌های جهان را به نحوی جلو ببرد که جایگاه ایران در افکار عمومی منطقه و جهان تضعیف شود.
آزمایش اجتماعی ترامپ
دیگر هدفی که از عملیات روانی رسانه‌های ترامپ برداشت می‌شود این است که آن‌ها می‌خواهند با جو‌سازی در مورد خلیج فارس تقابل اجتماعی ملت ایران را با تعرض‌های هویتی اینچنینی ارزیابی کنند. در صورتی که مقام‌های سیاسی ایرانی و فضای اجتماعی در مقابل این عملیات روانی خنثی عمل کرده باشند مشاوران ترامپ احتمالاً او را وسوسه خواهند کرد که با جسارت بیشتر در مورد مسائل مختلف مرتبط با ایران موضع‌گیری کند. موضع‌گیری‌ای که اخیراً ترامپ و وزیرخارجه‌اش در مورد نابودی زیرساخت‌های هسته‌ای داشته‌اند ممکن است در صورت اینکه ایران در سایر تقابل‌های رسانه‌ای با حساسیت ورود نکند بیشتر تکرار شده و حتی وارد دستورکار مذاکراتی ویتکاف شود. موضع‌گیری عراقچی و ظریف وزرای خارجه فعلی و سابق ایران نشان داد که دستگاه دیپلماسی کشور نسبت به اینگونه بهره‌برداری‌ها آگاهی کاملی دارد، آگاهی‌ای که باید با سایر اقدامات واکنشی تکمیل شود.
راهکار‌های تقابل با عملیات روانی جدید
برای مقابله با این چالش، ایران نیاز به یک استراتژی چندجانبه دارد که هم پاسخ قاطعی به این اقدام بدهد و هم از تشدید غیرضروری تنش‌ها جلوگیری کند. یکی از مهم‌ترین پیامد‌های این اقدام، تقویت حس همبستگی ملی در ایران خواهد بود. خلیج فارس برای ایرانیان، صرف‌نظر از گرایش‌های سیاسی یا پیشینه فرهنگی، نمادی از هویت ملی و تاریخی است. حتی افرادی که با سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران اختلاف نظر دارند، در موضوعات مرتبط با تمامیت ارضی و هویت ملی معمولاً موضعی مشترک دارند. لذا این موضوع می‌تواند به بسیج عمومی علیه سیاست‌های ترامپ منجر شود. یکی از مؤثرترین راه‌ها برای پاسخ به این اقدام، تقویت حس همبستگی ملی و نمایش اقتدار فرهنگی ایران است. پیشنهاد می‌شود همزمان با سفر احتمالی ترامپ، ایران یک جشنواره بزرگ ملی با عنوان «جشن خلیج فارس» برگزار کند. این جشنواره می‌تواند به مناسبت ایام ولادت امام رضا(ع) سازمان‌دهی شود و شامل برنامه‌های متنوعی مانند کنسرت‌های موسیقی، مسابقات ورزشی، نمایشگاه‌های فرهنگی، و فعالیت‌های هنری در شهر‌های ساحلی خلیج‌فارس باشد. این جشنواره می‌تواند با پوشش گسترده رسانه‌ای، به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی، توجه افکار عمومی را به هویت تاریخی خلیج فارس جلب کند. همچنین برای ارسال پیامی قاطع در سطح بین‌المللی، ایران می‌تواند یک رزمایش نظامی در آب‌های خلیج فارس برگزار کند، مشابه رزمایش چین در زمان سفر نانسی پلوسی به تایوان در سال 2022. این اقدام می‌تواند توجه رسانه‌های جهانی را به اقتدار ایران در منطقه جلب کند و اثر عملیات روانی آمریکا را خنثی سازد. علاوه‌براین، ایران می‌تواند در رویکردی نمادین در واکنش به اقدام کشور‌های عربی با همکاری کشور‌های دوست، قطعنامه‌ای در حمایت از نام خلیج فارس مطرح کند.
بازار
![]()