چاپ

پیام سپاهان - اعتماد / « مدرس الگوی سیاستمداری و نمایندگی » عنوان سرمقاله روزنامه اعتماد نوشته حسین مسعود‌نیا است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
روز دهم آذر ماه به مناسبت شهادت آیت‌الله سیدحسن مدرس به عنوان روز مجلس در تقویم ایران نام‌گذاری شده است. مجلس در تاریخ ایران خود به عنوان نمادی از تلاش ایرانیان برای کاهش استبداد و گسترش دموکراسی است. همزمان با به قدرت رسیدن قاجارها در ایران تحولاتی در سطح جهان به وقوع پیوست که سبب ورود اجتناب‌ناپذیر ایران به دایره سیاست و اقتصاد بین‌الملل گردید. ورود ایران به دوران جدید، ناآگاهی رهبران سیاسی وقت ایران همراه با شکست ایرانیان در مقابل موج دوم استعمار تکانه‌ای در برخی نخبگان ایرانی ایجاد و آنان را ترغیب به انجام نوسازی نمود. نوسازی در ایران اگرچه از حوزه نظامی آغاز گردید اما به‌تدریج به سایر حوزه‌ها ازجمله اجتماع، سیاست و فرهنگ نیز گسترش یافت. یکی از مهم‌ترین پیامدهای این تحول ورود مفاهیم جدید به ادبیات سیاسی ایران بود که شاید از مهم‌ترین آنها یکی قانون و دیگری آزادی بود. قانون‌خواهی ایرانیان سبب تکوین نهضت گردید که به‌ تدریج خواهان تحدید قدرت بی‌حد و مرز حاکمان از طریق ایجاد نهادهای جدید برای توزیع قدرت در سطح حاکمیت بود؛ خواستی که با همراهی گروه‌های مختلف زمینه‌ساز شکل‌گیری جنبشی ائتلافی گردید که به استقرار مشروطیت در ایران در سال 1906م/1385ش منتهی گردید. مشروطیت یا استقرار نظام پارلمانتاریسم تحول جدیدی در مسیر نوسازی ساختار سیاسی ایران بود. نماد مشروطه، پارلمان یا مجلسی مرکب از نمایندگان مردم بود که از این ‌پس کانون قدرت و تصمیم‌گیری بود. به ‌بیان ‌دیگر شکل‌گیری مجلس در ایران به مفهوم انتقال قدرت از دربار به مجلس، تبدیل سلطنت به یک نماد تشریفاتی، اعمال تفکیک قوا و پاسخگو بودن دولت و وزرا در قبال نمایندگان مردم در مجلس بود. این تحولات به مفهوم تغییر ساخت قدرت در ایران بود چراکه براساس مفاد متمم قانون اساسی مشروطه از این ‌پس پادشاه نه سایه خدا روی زمین بلکه سلطنت موهبتی الهی بود که ازسوی مردم به پادشاه اعطا گردیده بود. به بیان ساده از این ‌پس ماهیت قدرت نه الهی بلکه زمینی و متکی به مجلسی بود که مرکب از نمایندگان ملت بود.
در چنین ساختار سیاسی مجلس مرکز ثقل قدرت بود و میزان قدرت و نقش مجلس معیاری برای سنجش دموکراسی در نظام پارلمانتاریسم در ایران به‌شمار می‌آمد. مدرس در مجلس دوم مشروطه به عنوان یکی از پنج تن از فقهای جامع‌الشرایط برای نظارت بر مصوبات مجلس از نظر شرعی وارد مجلس شد. پس از آن نام‌برده از مجلس سوم تا ششم نیز نمایندگی مردم تهران در مجلس را برعهده داشت تا اینکه در مجلس هفتم رضاشاه مانع از ورود وی به مجلس شد و حتی یک رای نیز نداشت. از این‌رو همیشه این جمله طنز از مدرس به یادگار مانده است که رای خودم به خودم کجاست. آنالیز نطق‌ها و رفتار سیاسی مدرس در طول پنج دوره حضورش در مجلس بیانگر ویژگی‌های شخصیتی، سیاسی و فکری این روحانی سیاستمدار در تاریخ معاصر ایران می‌باشد که مهم‌ترین آنها به شرح ذیل است: 1- ثبات فکری و رفتاری؛ متاسفانه یکی از خصلت‌های منفی نخبگان سیاسی ایران عدم ثبات فکری و چرخش‌های متعدد در مواضع سیاسی آنها در طول فعالیت سیاسی خود در تاریخ معاصر ایران بوده است تا جایی که به قول بهار بسیاری از نمایندگان در مجلس جهت سیاسی کرسی‌های خود را براساس قدرت روز تعیین می‌کنند اما مدرس از این نظر استثناست و به عنوان سیاستمدار معتقد به مشروطه و قانون اساسی آن تا آخر بر سر اصول خود، علی‌رغم پیشنهادهای فراوان ازسوی رضاخان، ایستاد و حتی حاضر به دادن جان خود گردید اما هیچ‌گاه نان به نرخ روز نخورد. 2- مشروطه‌خواهی؛ مدرس اگرچه ابتدا با عنوان فقیه وارد مجلس شد اما پس ‌از آن تا زمان حضورش در مجلس به مشروطه و قانون اساسی آن وفادار بود و بارها در سخنان خود تاکید بر جایگاه و نقش مجلس در نظام مشروطه داشت. 3- استبدادستیزی؛ یکی از بارزترین ویژگی‌های مدرس استبدادستیزی و تاکید بر اجرای قانون بود. نام‌برده علی‌رغم حمایت از خانه‌تکانی‌های اولیه رضاخان برای برقراری نظم پس‌ از آگاهی از نیت واقعی رضاخان برای نادیده گرفتن نظام مشروطه و تلاش برای استقرار استبداد به انحای مختلف در مقابل وی ایستاد تا آنجا که در معرض ترور قرار گرفت و در پایان هم به شهادت رسید. 4- وطن‌دوستی و استعمارستیزی؛ مدرس باور به ایران، تمامیت ارضی آن و عدم مداخله خارجی در امور داخلی کشور داشت؛ باورهای فکری که سبب استعمارستیزی او بود براساس همین تفکر بود که با اولتیماتوم روسیه برای اخراج شوستر مخالفت کرد، مانع از اجرای قرارداد 1919م گردید و هنگام اشغال ایران در زمان جنگ جهانی اول و مهاجرت به عثمانی همراه تعدادی از نمایندگان مجلس به ‌صراحت در آنجا اعلام کرد که ما صرف‌نظر از ملیت و مذهب هر کس به ایران تجاوز کند او را هدف قرار می‌دهیم مهم برای ما ایران است. 5- واقع‌گرایی و پراگماتیک بودن؛ مدرس سیاستمداری واقع‌بین و دوراندیش بود که شاید اوج آن مخالفت با جمهوری‌خواهی رضاخان بود. نام‌برده پس‌ از آگاهی از نیات واقعی رضاخان برای استقرار جمهوری به ‌تنهایی در مقابل نقشه رضاخان ایستاد. مدرس بارها تاکید کرد که مخالفت من نه با جمهوری بلکه با جمهوری رضاخانی است و برای ناکام گذاشتن نقشه رضاخان حتی حاضر به کتک خوردن در صحن مجلس و اعزام نماینده‌ای نزد احمدشاه برای بازگشت وی به ایران گردید. 6-شجاعت؛ از مهم‌ترین خصلت‌های شخصیتی مدرس شجاعت و عدم ترس بود او بارها تاکید داشت که مگر ضعف نفس دارید که در پرده سخن می‌گویید، چراکه خودش به‌ صراحت سخن می‌گفت و از کسی واهمه نداشت همین ویژگی سبب گردید تا رضاخان برای رسیدن به اهداف خود اقدام به ربودن، سپس ترور ناموفق و درنهایت شهادت وی کند. جان کلام اینکه مدرس فقیهی وارسته، سیاستمداری آگاه، معتقد به مشروطه و قانون اساسی آن، واقع‌بین، شجاع، وطن‌دوست و سازش‌ناپذیر بر سر اصول فکری خود بود؛ ویژگی‌هایی که سبب گردید تا در طول تاریخ معاصر ایران نماد نمایندگی و سیاستمداری باشد به امید آنکه نمایندگان مجلس و نخبگان سیاسی حاضر در جامعه کنونی ایران در حرف و عمل مدرس الگویی برای آنان باشد.