بزرگنمايي:

پیام سپاهان - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
”سیدعلی مدنی‌زاده”، وزیر اقتصاد اعلام کرد: دولت برای بازار سرمایه، بسته‌های حمایتی در نظر گرفته است که به زودی اعلام می‌شود
”سازندگی” راهکارهای خروج بازار سهام از وضعیت بحرانی را بررسی کرده است
بازار
پس از جنگ 12 روزه، بورس ایران وارد یکی از حساس‌ترین مقاطع خود شده است. التهاب سیاسی، بی‌ثباتی روانی بازار و هجوم سرمایه‌گذاران به سمت بازارهای موازی از جمله دلار، نشانه‌هایی از شکنندگی این روزهای بازار سهام است. علی مدنی‌زاده، وزیر اقتصاد اعلام کرد که برای بازار سرمایه بسته‌های حمایتی در نظر گرفته است که به زودی تهیه و اعلام می‌شود درعین حال به نظر می‌رسد که پیش از این بسته‌های حمایتی، بانک مرکزی باید وارد شود. زیرا بسیاری از مردم که در ماه‌های اخیر به امید رشد سرمایه وارد بورس شده بودند، اکنون نگران آینده دارایی‌های خود هستند و می‌کوشند با خروج سرمایه از زیان بیشتر جلوگیری کنند.
در چنین شرایطی نقش نهادهای اقتصادی، به‌ویژه بانک مرکزی، حیاتی است. تجربه نشان داده است که ثبات در بازارهای مالی بدون هماهنگی و حمایت سیاست‌گذاران ممکن نیست. بانک مرکزی می‌تواند با ورود هدفمند به بازار ارز، کنترل هیجانات همچنین حمایت از صندوق‌های تثبیت بازار، نقش پشتیبان خود را برای بورس ایفا کند.
در سال‌های گذشته فعالان بازار سهام، کم فرازونشیب تجربه نکرده بودند. از سال 1396 که شاخص بورس یک دوره صعودی تا مردادماه 1399 را شروع کرد؛ بازار همه‌جانبه توسعه یافت و همه ابزارهای بازار گسترش یافتند. نقش بازار سهام در تامین مالی دولت و بنگاه‌ها از مسیر انتشار اوراق و عرضه‌های اولیه سهام روز‌به‌روز، پررنگ‌تر شد و بازیگران متعددی از مسیر این بازار تامین مالی کردند. البته از سال 1399 و با رونق شگفت‌انگیز بازار سهام دولت به یکی از مشتریان اصلی این روش تامین مالی درآمد و در کنار بازار پول از مسیر بازار سرمایه بهره قابل‌توجهی برد اما پس از ریزش بازار در سال 1399 سهام‌داران چندان حمایتی از ناحیه دولتی‌ها در مقاطع حساس ندیدند، به‌نوعی دولت تنها در روزهای خوشی کنارشان بود و در ناخوشی‌ها تنها ماندند.
این تنهایی و رابطه یک‌طرفه به‌مرور به‌نوعی بی‌اعتمادی بدل شد و اوج این بی‌اعتمادی با عدم انتشار به‌موقع بخش‌نامه مربوط به افزایش نرخ خوراک گاز صنایع در اردیبهشت 1402 به اوج رسید. یک‌شنبه 17 اردیبهشت 1402 به‌یک‌باره شاخص بازار سهام با ریزش بیش از 125 هزار واحدی مواجه شد و یک‌شنبه سیاه به یکی از تلخ‌ترین روزهای فعالان بازار بدل شد.
شنبه 15 مهر 1402 مصادف با هفتم اکتبر و آغاز جنگ میان حماس و رژیم اشغال‌گر قدس، بازار سهام با خبر آغاز جنگ در منطقه مواجه شد؛ شاخص کل بازار در این روز حدود یک درصد ریخت و سهام‌داران حقیقی بیش از 982 میلیارد تومان پول از بازار خارج کردند. از آن روز به بعد شاهد اتفاقات سریالی در حوزه افزایش تنش‌ها در منطقه و ایران بودیم. اما بخش اصلی ماجرا از آغاز تجاوز رژیم اسرائیل در تاریخ 23 خرداد به کشورمان شروع شد و عملاً 12 روز جنگی تمام‌عیار میان طرفین شکل گرفت. با شروع جنگ، سازمان بورس در اقدامی سنجیده عملاً بازار سهام را به مدت دو هفته تعطیل کرد تا پس از بازگشت آرامش به کشور نسبت به بازگشایی بازار تصمیم بگیرد. انتشار خبر آتش‌بس در صبح سه‌شنبه سوم تیرماه خبر از پایان درگیری نظامی 12 روزه می‌داد. استقبال از خبر آتش‌بس به کاهش قیمت دلار و طلا منجر شد و طبیعتاً از استرس عموم جامعه کاست.
ریاست سازمان بورس آن روز اعلام کرد که با توجه مصلحت عموم فعالان بازار و با در نظر گرفتن منافع سرمایه‌گذاران، تصمیمات مربوط به بازگشایی بازار را تا عصر جمعه اعلام خواهند کرد اما سخنگوی دولت، پنج‌شنبه خبر از بازگشایی بازار با همان شرایط و دامنه نوسان پیش از جنگ داد و سازمان ‌هم پس ‌از آن، اعلام کرد با تمهیدات در نظر گرفته‌‌شده، بازار از شنبه «هفتم تیرماه» به روال سابق باز خواهد شد.
حجت‌الله صیدی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار صبح شنبه، هفتم تیرماه گفت: سه‌شنبه پس از خبر آتش‌بس، نامه‌ای خطاب به وزیر اقتصاد شامل الزامات و ملاحظات در قالب سه سناریو ارسال شده است.
سناریوی اول، اشاره به بازگشایی بازار با شرایط پیش از جنگ، البته با الزام حمایت از بازار، عدم عرضه سهام‌داران حقوقی، دریافت خط اعتباری صندوق‌های توسعه و تثبیت دارد. سناریوی دوم به بازگشایی چندبخشی بازار اشاره می‌کند و پیشنهاد می‌شود در هفته اول ابتدا معاملات صندوق‌های طلا و هفته بعد معاملات سهام آغاز شود. در سناریوی سوم، صیدی پیشنهاد می‌دهد در صورتی که سناریوی اول یعنی عدم تامین منابع برای حمایت از بازار یا بازگشایی با وقفه بازار سهام محقق نشود؛ بازار سهام همچنان بسته بماند. صیدی در پایان عنوان می‌کند همگی از سناریوی اول یعنی بازگشایی بازار با در نظر گرفتن حمایت از آن حمایت می‌کنند.
اما آن تمهیدات چه بودند و در این دو هفته، مسئولان وزارت اقتصاد و سازمان بورس چه برنامه‌ریزی دقیقی برای خروج از بحران در نظر گرفته بودند؟
با شروع فعالیت بازار از شنبه بیش از 30 همت صف فروش در بازار سهام شکل گرفت؛ ابتدا فروشندگان منتظر جمع‌آوری صفوف در بزرگان بازار بودند. اما شنبه گذشت و هیچ! متولیان بازار همچون حقیقی‌ها نظاره‌گر صفوف فروش پیوسته و درهم‌تنیده بودند. بیش از 2.4 همت شنبه، حدود 2 همت یکشنبه و بیش از 5 همت دوشنبه از بازار سهام بیرون رفت. در هفته گذشته نیز در اولین روز شروع به کار صندوق‌های درآمد ثابت شاهد خروج بیش از 18 همت از درآمد ثابت‌ها تنها در روز اول بازگشایی صندوق‌های درآمد ثابت بودیم. در مقابل واکنش فعالین بازار صندوق‌های طلا با رشد قیمت دلار و طلا متفاوت از باقی اهالی بازار بود و در روزهای یکشنبه و دوشنبه به ترتیب 561 و 1.131 میلیارد تومان به این بخش از بازار سرازیر شد. از آن‌سو ارزش معاملات بازار هم به عنوان شاخصی حیاتی از پویایی بازار به باد رفت و از شنبه تا دوشنبه به ترتیب 3.7، 3.5 و 8.6 همت بوده است. بیشترین افت قیمت در چند روز اخیر به خودروسازی سایپا تعلق داشته که اتفاقا به علت خبر افزایش نرخ محصولات پیش از جنگ بسته شده بود و پس از آن انتشار این خبر که اثرات مستقیمی بر روند سودآوری این خودروساز پرخواستگار دارد به افت 18 درصدی آن منجر شده است. طی معاملات این چند روز حقوقی‌های صنعت بانکداری بیشترین فعالیت در زمینه حمایت از نمادهایشان را با ورود بیش از 2.2 همت منابع به بازار داشته‌اند و طی معاملات دیروز نمادهایی همچون وبملت، وتجارت و وبصادر با حمایت حقوقی‌ها معامله شدند؛ اما این حمایت‌ها به‌اندازه جمع‌آوری صفوف فروش و از میان برداشتن فشار عرضه در بازار نبود و درنهایت راه به‌جایی نبرده است. پس از بانکی‌ها به ترتیب شاهد حمایت سهام‌داران عمده در گروه‌هایی نظیر فلزات اساسی با 420 میلیارد تومان، خودرویی 258 میلیارد تومان، سرمایه‌گذاری 241 و شیمیایی‌ها با حدود 200 میلیارد تومان بودیم. اما این حمایت‌ها به‌اندازه‌ای نبود که جواب‌گوی بحران باشند و آن‌قدر کم و دیرهنگام بوده‌اند که بازار با بحرانی بی‌سابقه مواجه شده است.
ما در سازندگی برای بررسی بیشتر بحران بی‌سابقه بازار سهام و بررسی راهکارهایی برای برون‌رفت از آن به گفت‌وگو با کارشناسان پرداخته‌ایم.
حسن رضایی‌پور، دبیر کل کانون کارگزاران: از دید صنعت کارگزاری ما ابزارهای مدیریت بحران داریم؛ اما در مواقع بحرانی ابزارهای کانون کارگزاران و سازمان بورس به‌تنهایی نمی‌توانند به بازگشت آرامش به بازار کمک کنند و نیاز مبرم به منابع مالی برای عبور از بحران نیاز است. منابع حمایتی در چنین مواقعی تنها می‌تواند از طریق بازار پول و به‌واسطه صندوق‌های توسعه و تثبیت به کمک بازار سهام آید. کانون کارگزاران در شرایط بحرانی پس از جنگ انتظار دارد منابع اعتباری در دسترس شبکه کارگزاران که از بانک‌ها تامین شده با نرخ کارمزدی مناسب‌تر و تمدید 3 ماهه آن به کمک سرمایه‌گذاران آید.
همایون دارابی، مدیرعامل سبدگردان داریوش گفت: فشار فروش در روز اول بازگشایی بازار با عدم تقاضا مناسب مواجه شد و از آنجا که پیش از این بحران ‌هم چندان منابعی در بازار وجود نداشت به تعمیق بحران انجامید. بازارگردان‌ها هم چندان منابعی برای کمک به بازار ندارند و بخشی از بازار همچون صندوق‌های اهرمی به‌کل بازار گردانی هم ندارند. منابع اندک صندوق‌های تثبیت و توسعه هم نتوانست به کمک بازار آید. بازگشایی نامناسب سایپا و افت شدید آن‌هم بر ترس بازار افزود و به‌کلی‌ات بازار سیگنال نامناسبی مخابره کرد. شنبه بانک مرکزی 90 همت به شبکه بانکی کمک کرد؛ اگر بانک مرکزی، نیمی از این مبلغ را از طریق صندوق‌های توسعه و تثبیت در اختیار بازار قرار می‌داد، شاهد اوج‌گیری این بحران نبودیم و این پول به بانک مرکزی پس از احیای بازار برگردانده می‌شد، به‌طور مستقیم در اثر این بی‌توجهی صفوف فروش سنگین‌تر شد. عدم ساماندهی بازار در کوتاه‌مدت به دولت ضربات جبران‌ناپذیری وارد خواهد کرد. دولت در لایحه بودجه سال جاری فروش 800 همت اوراق از طریق این بازار را در نظر گرفته و با توجه به شرایط اقتصادی کشور تامین مالی از این مسیر ضروری به‌نظر می‌سد. چنانچه در این شرایط بازار بدهی و سهام از دست برود، کار دولت در تامین منابع بودجه‌ای بسیار دشوار خواهد شد.
حمیدرضا مالکی، مدیرعامل کارگزاری بانک مسکن گفت: بانک مرکزی با ترکیبی از سیاست‌های پولی و ارزی با هماهنگی‌های فرابخشی می‌تواند حمایت‌های قابل‌توجهی از بازار انجام دهد و بخشی از اعتماد آسیب‌دیده به ساختار بازار را جبران ‌کند. بازگشت اعتماد به بازار، به نقش حیاتی شبکه بانکی در مسیر حمایت از بازار سرمایه نیاز دارد و راهکارهایی از جمله تزریق نقدینگی هدفمند به صندوق تثبیت بازار با هماهنگی کامل با سازمان بورس، خرید مستقیم سهام شرکت‌های ارزنده نظیر گروه بانکی، افزایش دسترسی شبکه کارگزاری‌ها به منابع ارزان‌قیمت‌تر شبکه بانکی به‌منظور تخصیص به مشتریان در زمینه حمایت از بازار، کنترل بازار غیررسمی ارز و در نهایت، با اقداماتی از این قبیل حمایت عملی خود از فعالان بازار سهام را نشان دهد.
محمدرضا رافع، کارشناس بازار سهام: سهام‌دار عمده بازار سهام ایران به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم دولت است. مشابه بحران کرونا و خروج ترامپ از برجام و با تکیه بر تجربیات آن زمان، موارد زیر به سیاستگذار توصیه می‌شود: تشکیل کارگروهی با دبیرخانه‌ای سازمان بورس و صندوق‌های حاکمیتی توسعه و تثبیت بازار… و با حضور سهام‌داران عمده دولت (وزارت اقتصاد- وزارت رفاه- وزارت صمت- وزارت دفاع- وزارت نفت) به منظور هماهنگی در سیاست‌گذاری و بازارگردانی انجام گیرد. این کارگروه به مدت یک هفته روزانه قبل از بازار در محل سازمان بورس تشکیل جلسه داده و در ادامه، در همان جلسه تحت نظارت سازمان بورس اقدام به حمایت از سهام نماید. صندوق‌های حاکمیتی اقدام به بستن کف سهم کرده و شرکت ها به‌مرور یک خط بالاتر را خریداری می‌کنند، به گونه‌ای که هیجان فروش سهم در سمت عرضه کاهش یابد. به موازی حمایت از بازار، اخبار مثبت از عملکرد شرکت‌ها و بسته‌های حمایتی دولت مشخصا بانک مرکزی به گونه‌ای که از نگرانی آتی سهام‌داران کم کند، انتشار یابد. با توجه به حمایت ویژه صندوق‌های حاکمیتی، لازم است بانک مرکزی و صندوق توسعه ملی منابع ریالی کافی در اختیار این صندوق‌ها قرار داده و سهم را به‌عنوان دارایی ملی در خزانه خود نگه‌داری کنند. این الگو در بسیاری از کشورها در زمان بحران اجرایی شده و مرسوم است. بانک‌ها (بانک مرکزی)، سهام عدالت (وزارت اقتصاد)، صندوق‌های بازنشستگی (وزارت رفاه)، گروه کامودیتی‌ها بازار از قبیل فارس و فملی و فولاد و خودرو (وزارت صمت و نفت) و گروه‌های وزارت دفاع (به‌طور مثال غدیر)، نقش موثری در حمایت از بازار خواهند داشت. با تکمیل این فاز و با هدف رصد بازار و تداوم رونق معاملات، کارگروه سهام‌داران دولت به‌صورت روزانه و هفتگی، تشکیل جلسه داده و موانع سودآوری و بحران‌های بورس را بررسی و سازمان بورس در جهت رفع آنها، پیگیری لازم را صورت می‌دهد.