بزرگنمايي:

پیام سپاهان - خراسان / مشکلات مربوط به کمال‌گرایی در کودکان به شکل قابل‌ توجهی ناتوان‌کننده‌تر است؛ والدین چه کنند؟
کمال‌گرایی به وضعیتی گفته می‌شود که فرد هر چیزی به جز نهایت کمال آن را غیر قابل قبول تلقی می‌کند. فرد کمال‌گرا در پی کامل و بی‌‌نقص بودن است به این معنا که برای خود و دیگران معیارهای سطح بالایی که رسیدن به آن‌ها غیرممکن است، تعیین می‌کند و بر این باور است که نباید اشتباه کند. افراد کمال‌گرا تفکرات همه یا هیچ دارند یعنی همه چیز باید آن طوری باشد که آن‌ها می‌خواهند یا هیچ چیز دیگری برای آن‌ها ارزشی ندارد، تفکری که به آن تفکر صفر یا صدی هم گفته می‌شود. مشکلات مربوط به کمال‌گرایی در کودکان به شکل قابل توجهی ناتوان‌کننده‌تر است. در ادامه از دلایل کمال‌گرا شدن کودکان و رفتار اصولی با چنین فرزندانی خواهم گفت.

کودک کمال‌گرایی که هیچ‌کاری نمی‌کرد!
در میان مراجعینم کودک هفت ساله‌ای را به خاطر می‌آورم که تمام روز در مدرسه بدون این که به دفتر و مدادش دست بزند هیچ کاری انجام نمی‌داد و اگر او را تحت فشار قرار می‌دادند، گریه می‌کرد به‌طوری که مدرسه و والدین تصور می‌کردند مشکلات هوشی و یادگیری در او وجود دارد. وقتی مشاوره و بازی درمانی را با او شروع کردم متوجه شدم والدین معیارهای بسیار سخت‌گیرانه‌ای در همه ابعاد زندگی فرزندشان داشته‌اند و این کمال‌گرایی والدین به کودک هم سرایت کرده بود. وقتی او متوجه شد که نمی‌تواند آن چه والدین می‌خواهند باشد، مستأصل شده و هیچ کاری نکردن را انتخاب کرده است.
یکی از غم‌انگیزترین مشکلاتی که در طول دوران کاری ام با آن مواجه بوده‌ام این است که اغلب والدین توانمندی فرزند خود را نمی‌شناسند یا آن را نادیده می‌گیرند. آن‌ها فکر می‌کنند کودک‌شان از همه باهوش‌تر و توانمندتر است در حالی که کودکان از سطح هوش‌بهر متفاوتی برخوردار هستند. خانواده‌ها لازم است که بدانند نمره آی‌کیو کودکان نیست که از آن ها افرادی موفق می‌سازد بلکه توجه و پذیرش هر آن چه هستند باعث رشد و شکوفا شدن توانمندی‌هایشان می‌شود.
چرا کودکان کمال‌گرا می‌شوند؟
متخصصان بر این باورند که کمال‌گرایی یک علت واحد ندارد بلکه این مسئله از تعامل فاکتورهای زیستی و محیطی مختلف نشأت می‌گیرد. از مهم‌ترین عوامل محیطی که باعث ایجاد کمال‌گرایی در کودکان می‌شود می‌توان به والدین و نوع تعامل آنان با فرزندان اشاره کرد. در ادامه به توضیح سه الگوی تعامل والدینی که باعث ایجاد کمال‌گرایی در کودکان می‌شود، خواهم پرداخت:
1- والدین کمال‌گرا: وقتی والدین بیش از آن که تلاش برای پیشرفت فرزندان خود را مورد ستایش قرار دهند، به تعریف بیش از حد دستاوردهای آنان می‌پردازند در حقیقت تشویق به کمال‌گرایی می‌کنند. به عبارتی تمرکز آنان بیشتر روی به پایان رساندن کاری است که فرزندانشان انجام داده‌اند نه فرایند رسیدن به موفقیت یا فرایند تلاش فرزندانشان. والدین کمال‌گرا هرگز از فعالیت‌ها و دستاوردهای فرزند خود راضی نیستند و چون خود آنان هم معیارهای سخت‌گیرانه‌ای در زندگی دارند کودکان این الگو را از آنان فرا می‌گیرند.
2- والدین بی‌توجه: بسیاری از والدین چنان بی‌توجه هستند که نمی‌دانند نیازهای فرزندانشان چیست و چه سلایق و علایقی دارند؟ چنین والدینی بیشتر در دنیای خود غرق بوده و توجهی به دنیای بیرون از خود که همانا خانواده و فرزندان هستند، ندارند. آنان ممکن است درگیر مسائل کاری و شغلی خود یا ارتباطات و دوستی‌های خود باشند و نسبت به تلاش‌ها و دستاوردهای فرزند خود بی‌اعتنا بوده و فرصتی برای پرداختن به فرزندان خود نداشته باشند، بنابراین برای فرزندان والدین بی‌توجه، کمال‌گرایی تبدیل به راهی می‌شود تا از این طریق توجه والدین را به خود جلب کنند یا نشان دهند که نیاز به کمک دارند.
3- والدین آشفته: کودکان به‌طور خاص در خانواده‌ای که پیوسته آشفته یا در شرایط بحرانی است، آسیب می‌بینند زیرا بحران‌ها تعادل خانواده را از بین می‌برند. ممکن است این عدم تعادل ماه‌ها و سال‌ها ادامه‌دار باشد. والدین آشفته نه تنها بی‌توجه و درمانده‌اند بلکه قادر نیستند محیطی امن و رشددهنده برای فرزندان خود تأمین کنند. در چنین خانواده‌هایی کودکان متوجه می‌شوند که مشکلی در خانواده وجود دارد، با این حال نمی‌توانند ماهیت این مشکلات را شناسایی یا درک کنند، بنابراین تصور می‌کنند علت مشکلات موجود آن‌ها هستند و اگر بچه‌های بهتری بودند، خانواده شادتر و سالم‌تری داشتند. مثلاً اگر نمرات بهتری داشتم یا اگر مهربان‌تر بودم، اگر کارهای خانه را بهتر انجام می‌دادم و هزاران اگر دیگر. روش کودکان در خانواده‌های آشفته این است که سعی کنند فرزندی بی‌نقص و مسئولیت‌پذیر باشند تا عشق و تأیید والدین را کسب کنند و این در حالی است که کوله‌باری از احساس گناه را هم بر دوش می‌کشند و نه تنها دستاوردهای بی‌‌عیب و نقصی نخواهند داشت، بلکه رنج و اضطراب مربوط به کمال‌گرایی را هم متحمل می‌شوند.
چگونه کمال‌گرایی فرزندمان را بهبود بخشیم؟
اگر شما جزو والدینی هستید که به موارد مطرح شده مبتلا هستید، با کمک گرفتن از یک متخصص در پی حل مشکلات خود باشید. مهم‌ترین کاری که برای کاهش یا بهبود کمال‌گرایی در فرزندتان می‌توانید انجام دهید برقراری رابطه‌ای توأم با عشق و عطوفت است، نه سرزنش و ملامتگری. اجازه تجربه کردن را به فرزندان خود بدهید، والدین این باور را در کودکان خود ایجاد کنند که شکست‌ها و اشتباهات انسان به معنای پایان زندگی او نیست. به کودکان کمک کنید که بفهمند همه انسان‌ها دچار شکست، نقص و اشتباه می‌شوند و این روندی کاملاً طبیعی است. برای تلاش و کوششی که فرزندتان انجام می‌دهد بیش از نتیجه ارزش قائل شوید، موفقیت‌های هر چند جزئی و کوچک فرزند خود را تشویق کنید و او را با همه کمبودهایش دوست داشته باشید و اجازه دهید خود را همان گونه که هست بپذیرد و دوست داشته باشد.
نویسنده: اعظم اردشیری لردجانی، ‌کارشناس‌ارشد مشاوره