بزرگنمايي:

پیام سپاهان - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
وزیر امور خارجه روسیه از توافق اولیه بر سر پیوستن ایران به مذاکرات مسکو، آنکارا و دمشق خبر داد. به گزارش الجزیره، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، در نشست خبری مشترک با سامح شکری، همتای مصری خود از توافق اولیه بر سر پیوستن ایران به مذاکرات سه‌جانبه روسیه، ترکیه و سوریه خبر داد. آن‌گونه که اسپوتنیک هم نقل کرده است، لاوروف عنوان داشته که روسیه، ترکیه و ایران کشورهای ضامن روند آستانه هستند و طبیعی است که تماس‌های آینده درخصوص عادی‌شدن روابط ترکیه و سوریه با مشارکت ایران باشد. براساس این گزارش، رجب‌طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، اخیرا در اظهاراتی با اشاره به تلاش‌ها برای نزدیک‌شدن روابط دمشق و آنکارا خواستار برگزاری مذاکرات میان روسیه، ترکیه و سوریه شد و برای اولین‌بار اعلام کرد که ایران نیز می‌تواند به این مذاکرات بپیوندد. به نظر می‌رسد ادعای لاوروف درخصوص ورود تهران به این تروئیکا با سفر 27 دی حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، به ترکیه و دیدارش با مولود چاووش‌اوغلو، همتای ترک خود و رجب‌طیب اردوغان، رئیس‌جمهور این کشور، ارتباط داشته باشد. چراکه محور اصلی سفر مذکور امیرعبداللهیان ناظر به رایزنی درباره روابط دوجانبه ایران و ترکیه و نیز آخرین تحولات سوریه و دیدارهای بین وزیران دفاع سوریه، روسیه و ترکیه در مسکو بود. در دیدار وزیر امور خارجه کشورمان و رئیس‌جمهور ترکیه، امیرعبداللهیان ضمن ابراز خشنودی از شروع روند فی‌مابین آنکارا و دمشق، ابراز امیدواری کرد که این روند به صلح و ثبات میان دو کشور بینجامد. اردوغان هم روابط تهران و آنکارا را مهم و ممتاز خواند و ضمن اشاره به اهمیت نقش ایران در گفت‌وگوهای روند آستانه، تأکید کرد یقینا ایران می‌تواند به رویکردهای جدید کمک مؤثر کند. در جریان تحولات منطقه خاورمیانه، ایران همواره بر ازسرگیری تعاملات ترکیه با سوریه تأکید کرده است و در همین باره تهران در مقاطع مختلف تلاش‌های جدی را برای کاهش تنش در روابط آنکارا و دمشق و ایفای نقش جدی‌تر در این زمینه را در دستور کار داشته است. در همین راستا امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، در جریان نشست مطبوعاتی 27 دی با همتای ترکیه‌ای‌ خود در آنکارا، ضمن اعلام مجدد مواضع ایران درباره گفت‌وگوهای آنکارا و دمشق و درعین‌حال ابراز خرسندی از پیشرفت‌های صورت‌گرفته در این زمینه، تصریح کرد: «ما امروز شاهد پیشرفت‌هایی در این زمینه هستیم. با آقایان بشار اسد و اردوغان و وزیران امور خارجه دو کشور نیز گفت‌وگوهای مهمی در این ارتباط داشتیم و هدفمان این بود که روابط نیرومندتری میان ترکیه و سوریه برقرار شود و نگرانی‌های طرفین کاهش پیدا کند. با طرف روس هم در تماس مستمر و مستقیم هستیم. من در ماه سپتامبر در نیویورک در نشست سه‌جانبه ایران، روسیه و ترکیه ایده‌ای را از سوی ایران مبنی بر این مطرح کردم که اکنون زمان آن فرارسیده که سوریه به عنوان یک کشور در مذاکرات آستانه به جمع ما بپیوندد». امیرعبداللهیان بیان کرد: «بخشی از این ایده در گفت‌وگوهایی که در سطح امنیتی و نظامی بین ترکیه و سوریه صورت گرفت، تحقق پیدا کرد. ما به جمع‌بندی‌ و ایده‌های بهتری دست پیدا کردیم که این مشورت‌ها و نقش ایران و روسیه به منظور کمک به ترکیه و سوریه برای برون‌رفت از این چالش بیش از پیش تقویت شود و شتاب هرچه بیشتری به همکاری‌ها داده شود». این در حالی بود که پیش از سفر امیرعبداللهیان به ترکیه، وزارت دفاع روسیه روز هفتم دی ماه/ 28 دسامبر 2022 اعلام کرد که وزرای دفاع روسیه، سوریه و ترکیه نشست سه‌جانبه‌ای در مسکو برگزار و درباره راه‌های حل بحران سوریه مذاکره کردند. این مذاکرات نخستین نشست رسمی میان آنکارا و دمشق در 11 سال گذشته بود. در این نشست علاوه بر خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه، هاکان فیدان رئیس سازمان اطلاعات این کشور به همراه علی محمودعباس وزیر دفاع سوریه، علی مملوک رئیس سازمان اطلاعات این کشور و نیز سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه حضور داشتند. افزون بر این بیانیه، منابع دیپلماتیک ترکیه از توافق وزیران دفاع ترکیه، روسیه و سوریه بر سر تشکیل کمیته مشترک سه‌جانبه خبر دادند. شبکه الجزیره به نقل از منابع دیپلماتیک ترکیه گزارش داد که در دیدار وزیران دفاع ترکیه، روسیه و سوریه در مسکو، سه طرف بر سر تشکیل کمیته مشترک سه‌جانبه توافق کردند. به نوشته الجزیره، در نشست مسکو بازکردن مسیرهای بین‌المللی و اجازه عبور کالاهای ترکیه از خاک سوریه مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
براساس این گزارش، در نشست سه‌جانبه مسکو روی سازوکاری مشترک برای تسهیل بازگشت آوارگان سوری پس از فراهم‌شدن زمینه‌های مناسب، توافق حاصل شد. منابع ترکیه‌ای به الجزیره گفته بودند که نشست مسکو چشم‌اندازی را مورد بحث قرار داد که به حضور نیروهای موسوم به «نیروهای سوریه دموکراتیک» در شمال سوریه پایان می‌دهد.‌با رصد این تحرکات و تحولات در قبال آینده سوریه با محوریت مسکو، آنکارا و حکومت بشار اسد تا حدودی این نگرانی ایجاد شده بود که شاهد شکل‌گیری یک تروئیکای جدید به موازات تروئیکای روند آستانه (تهران، مسکو و آنکارا) هستیم؛ تروئیکایی که می‌تواند رقیب و حتی جایگزین روند آستانه باشد. البته شاید تصور شود که اساسا بشار اشد به عنوان نماینده تهران و بدون هماهنگی با ایران در این نشست‌ها حضور پیدا نخواهد کرد و بدون چراغ سبز (از سوی تهران)، همکاری‌ای با روسیه و ترکیه نخواهد داشت، اما باید این را هم در نظر گرفت که «اگر روند دیپلماتیک این تروئیکای جدید (ترکیه، روسیه و سوریه) با نشست‌های آتی به خروجی و دستاورد ملموسی دست پیدا کند، نگرانی برای کاهش نقش و جایگاه تهران شکل می‌گیرد». اکنون چراغ سبز مسکو برای ورود تهران به این تروئیکا نشان می‌دهد که تا حدودی گزاره «دورخوردن ایران» کم‌رنگ شده است، بااین‌حال مرتضی امین‌زاده در گفت‌وگو با «شرق» امکان وقوع آن را صفر نمی‌داند و پیرو آن تأکید دارد که با وجود برخی اخبار مبنی بر ورود ایران به سه‌گانه روسیه، ترکیه و سوریه، باید دید که در صحنه عمل تهران تا چه اندازه می‌تواند نقش‌آفرین باشد و از همه مهم‌تر روند تحولات سوریه تا چه حد با منافع و اهداف تهران همخوانی دارد.
نگاه این کارشناس مسائل غرب آسیا از آن جهت اهمیت دارد که به باور امین‌زاده حتی روند آستانه هم در برخی مواقع یک روند دوجانبه در سایه تعاملات و معاملات پوتین و اردوغان بوده است. در این راستا و با نگاهی به تحولات جاری در سطح منطقه و جهان، مفسر مسائل غرب آسیا احتمال می‌دهد که ترکیه درصدد باشد با پررنگ‌ترکردن نقش ایران در جنگ اوکراین و به تبعش معطوف‌کردن توجه و صرف انرژی و توان دیپلماتیک تهران به کی‌یف، سوریه را در ریل خود قرار دهد. پیرو این نکته متأسفانه، امین‌زاده نوع عملکرد بخشی از جریان دیپلماسی در ماه‌های اخیر با سنگین‌شدن موضوعات مختلف را عوامل مؤثری می‌داند که کار تهران را برای موازنه‌سازی در برابر ترکیه سخت کرده است. از این رهیافت، این تحلیلگر حوزه سیاست خارجی نقبی به انفعال اردوغان در قبال اتفاقات اخیر ایران می‌زند و می‌گوید: «بی‌تردید سکوت دیپلماتیک اردوغان و آنکارا طی وقایع اخیر ایران می‌گذرد، آن‌هم در شرایطی که تقریبا برخی کشورهای جهان موضع‌گیری تند و علنی علیه تهران داشته‌اند». این نکته از دید امین‌زاده به خوبی گواه آن است که ترکیه با نوعی مماشات سیاسی در قبال ایران به دنبال ایجاد حساسیت تهران درباره سیاست‌های منطقه‌ای خود نیست تا بتواند به موازات حفظ ایران در جمع دوستان خود، آینده جدید سوریه با حضور کم‌رنگ ایران را در راستای منافع خود ترسیم کند. لذا این تحلیلگر در پایان گفت‌وگو با «شرق» مجددا تأکید می‌کند: «تا زمانی که در صحنه عمل ایران نفوذی ملموس همراه با دستاوردهای قابل دفاع در تحولات سوریه، چه در روند آستانه و چه در روند چهارگانه (مسکو - آنکارا- دمشق - تهران) پیدا نکند، نمی‌توان این اخبار را مثبت تلقی کرد». البته رحمن قهرمانپور در گپ‌و‌گفتی که با «شرق» داشت، خلاف امین‌زاده تصریح می‌کند: «دو کشور ترکیه و روسیه روابط نسبتا خوبی با جمهوری اسلامی ایران دارند؛ بنابراین این دو بازیگر حاضر در روند آستانه و به‌خصوص اردوغان اقدامی را انجام نمی‌دهند که بدون هماهنگی با تهران باشد یا تصمیمی اتخاذ نمی‌کنند که خارج از محور آستانه برای سوریه و ضد منافع تهران باشد». با این حال کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل این اعتراف را هم دارد که شاید در برخی مسائل مقطعی، توافقات پشت پرده‌ای بین اردوغان و پوتین بدون درنظرگرفتن موضع ایران انجام شود. اما این استاد دانشگاه یادآور می‌شود که «حتی اگر چنین توافقات پشت پرده‌ای هم بین ترکیه و روسیه بدون ایران انجام شود باید مسکو و آنکارا در نهایت خطوط قرمز و حساسیت‌های ایران را مدنظر قرار دهند». کما اینکه از نگاه قهرمانپور، خبر لاوروف مبنی بر توافق بر سر ورود تهران به محور مسکو- آنکارا - دمشق مؤید این تحلیل اوست. رحمن قهرمانپور در خوانش خود از سیاست خارجی مسکو و آنکارا در قبال تهران به‌خصوص در پرونده سوریه معتقد است که «از یک سو ترکیه و روسیه یک دیپلماسی صفر و یک ندارند، بلکه با یک دیپلماسی منعطف و در عین حال همه‌جانبه سعی دارند منافع خود را پیش ببرند و از طرف دیگر نباید و نمی‌توان این واقعیت را نادیده گرفت که روسیه و ترکیه هم برای پیشبرد منافع و برنامه‌های خود در سطح منطقه به همکاری، همراهی و همسویی با جمهوری اسلامی ایران نیاز دارند». با برداشتی که این تحلیلگر مسائل غرب آسیا دارد، وی در ادامه گپ‌و‌گفتش به «شرق» یادآور می‌شود که «جلب رضایت تهران برای آنکارا و اردوغان مهم است. به‌هرحال ایران در صحنه تحولات میدانی سوریه حضور جدی و چشمگیری دارد. پس حتی اگر نتواند یک کار ایجابی برای ممانعت از برنامه ترکیه در سوریه انجام دهد، می‌تواند بازی را برای اردوغان به هم بزند، به‌گونه‌ای که منافعی برای آنکارا هم در پی نداشته باشد». در نتیجه قهرمانپور تأکید دارد که «منافع روسیه و ترکیه تا حدی به منافع ایران هم گره خورده است و هر سه کشور هم تمایل ندارند تنش‌ها و تضاد منافع آنها تشدید شود».