بزرگنمايي:

پیام سپاهان - اعتماد /نتایج مطالعات اخیر پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی نشان می‌دهد سواحل دریای خزر مصون از خطر امواج سونامی ناشی از زلزله است، ولی سواحل مشرف به بندر انزلی تا منطقه رضوان‌شهر و همچنین منطقه میان رامسر تا نوشهر به دلیل قرارگیری گودال جنوبی خزر، پتانسیل بیشتری در برابر مخاطرات سونامی ناشی از زمین لغزش دارند. محمودرضا اکبرپورجنت در وبینار با موضوع مدل‌سازی خطرات ناشی از سونامی در دریای خزر که در محل پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی برگزار شد، ضرورت مطالعه در زمینه سونامی را مربوط به سونامی ژاپن با 25 هزار تلفات و سونامی سوماترا با 225 هزار تلفات دانست و گفت: با توجه به وجود 2.5 میلیون ساکن در سواحل گیلان و وجود سواحل پست با شیب ملایم، ضرورت دارد تا مطالعات وسیعی در این زمینه در دریای کاسپین انجام شود. او مطالعات انجام شده در این زمینه را مربوط به سال‌های 2005 با منبع خارجی و 2011 با منبع داخلی دانست و اظهار کرد: زلزله، زمین لغزش، برخورد اجرام آسمانی و انفجارهای زیردریایی از عوامل موثر بر وقوع سونامی هستند و این امر نشان می‌دهد که هر تغییر ناگهانی در گستره بستر و سطح آزاد آب، زمینه ایجاد موج را در دریا فراهم خواهد کرد.
اکبرپورجنت خاطرنشان کرد: بررسی‌ پیشینه تاریخی دریای خزر نشان می‌دهد سونامی‌های کوچکی که در گذشته در این دریا مشاهده شده‌اند، اما این وقایع چندان قابل توجه نبوده و حداکثر نوسانانی در حدود یک تا دو متر را در سطح دریا ایجاد کرده است.
به گفته او، تاریخچه سونامی‌های ایجاد شده در دریای خزر به این شرح است: 
سونامی سال 1868 باکو که نوسانات کوتاه‌مدت تراز دریا با دامنه‌ای در حدود 0.45 متر مشاهده شد.
سونامی سال 1876 در Oblivnoy که پس از صدای غرش مهیب در زیر آب، نوسانات غیرمعمولی در سطح دریا رخ داد.
سونامی سال 1933 در Kuuli-Mayak موجب افزایش ناگهانی در تراز دریا تا بیش از 1.35 متر برای مدت 10 دقیقه شد.
سونامی سال 1939 در Livanov Shoal که عبور یک موج منفرد مرتفع توسط دو کشتی که 15 مایل با یکدیگر فاصله داشتند، مشاهده شد.
سونامی 1960 باکو که نوساناتی بیش از یک متر برای مدت 2 تا 3 ساعت در تراز دریا مشاهده شد.
سونامی 1986 در Livanov Shoal موجب نوسانات غیرمعمولی در حدود 2 متر و با فرکانس زیاد برای مدت یک تا 1.5 دقیقه شد.
این عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی به احتمال وقوع سونامی در خزر اشاره کرد و گفت: به دلیل وقوع زلزله‌هایی در بخش میانی دریای خزر، سونامی‌هایی در ابعاد کوچک در این نواحی مشاهده شده‌اند، اما به دلیل نبود ناحیه فرورانش قابل توجه و مخرب نبوده‌اند.
به گفته او، در صورت وقوع زلزله در دریای خزر به دلیل نبود ناحیه فرورانش، امکان شکل‌گیری قابل توجه وجود ندارد؛ از این‌رو سواحل این دریا از مخاطرات سونامی ناشی از زلزله مصون هستند. اکبرپورجنت ادامه داد: بر اساس اعلام مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر با توجه به شیبی که در بخش جنوبی دریای خزر وجود دارد، احتمال وجود زمین لغزش‌هایی می‌رود که در صورت بروز، این زمین لغزش‌ها می‌توانند امواجی را ایجاد کنند. مطالعات نشان می‌دهد که سواحل مشرف به بندر انزلی تا منطقه رضوان‌شهر و همچنین منطقه میان رامسر تا نوشهر به دلیل قرارگیری گودال جنوبی خزر در برابر مخاطرات سونامی از پتانسیل‌های بیشتری برخوردار هستند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی، از اجرای مطالعاتی در زمینه احتمال وقوع سونامی ناشی از زمین لغزش در دریای کاسپین خبر داد و گفت: داده‌های این مطالعات از پروفیل‌های بستر دریا که استخراج شده از سوی پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی بود، دریافت شد. این پروفیل برداشت شده در نواحی جنوبی دریای خزر، از بستر دریا در بخش بین بندر انزلی و مصب رودخانه سفیدرود بوده است.
عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی به نتایج و یافته‌های این مطالعات اشاره کرد و گفت: نتایج به دست آمده نشان می‌دهد به دلیل نبود ناحیه فرورانش در دریای خزر، امکان شکل‌گیری سونامی ناشی از زلزله که رایج‌ترین و مهیب‌ترین نوع سونامی‌ها هستند، وجود ندارد و سواحل استان گیلان در برابر خطر سونامی لرزه‌ای مصون است.
او اضافه کرد: ولی از سوی دیگر با بررسی پروفیل‌های موجود از بستر دریا در نواحی بین بندر انزلی و مصب رودخانه‌ سفیدرود یک توده رسوبی واقع در روبه‌روی محل ورود رودخانه سفیدرود به دریای خزر به عنوان یک منبع احتمالی برای فرآیند زمین لغزش زیر سطحی در دریای خزر و سونامی شناخته شد. اکبرپورجنت یادآور شد: همچنین نتایج مدل‌سازی نشان داد سونامی این زمین لغزش احتمالی در دریای خزر سبب رسیدن امواج نسبتا بلند به سواحل مجاور زمین لغزش، یعنی در ناحیه مجاور مصب رودخانه سفیدرود و ایجاد بالاروی قابل توجه در آن مناطق می‌شود که خوشبختانه این ناحیه تقریبا دور از حوزه شهری بوده و فاقد جمعیت ساکن چندانی است.
به گفته این محقق، بر اساس یافته‌های این مطالعات، احتمال هجوم این سونامی به نواحی دورتر و پرجمعیت‌تر مانند سواحل انزلی بر اثر زمین لغزش مذکور، حتی در بدترین سناریوی شبیه‌سازی با بیشترین حجم زمین لغزش، بسیار کم بوده و نمی‌توان بالاروی مهمی را انتظار داشت.
او پیشنهاد کرد که برای بررسی جامع خطر سونامی دریای خزر در سواحل ایران، با توجه به اثر موضعی زیاد سونامی‌های ناشی از زمین لغزش، پروفیل‌های بستر دریا در تمامی نواحی مجاور سواحل ایران تهیه شده و احتمال وقوع زمین لغزش زیرسطحی در نزدیکی سواحل ایران در مطالعات آینده با دقت بیشتری ارزیابی شود. اکبرپورجنت اظهار کرد: داده‌های به دست آمده از این مطالعات نشان داد که با افزایش حجم زمین لغزش، امواج مرتفع‌تری در سواحل پدید می‌آید و در هنگام وقوع زمین لغزش در حجم بزرگ، نواحی نزدیک به زمین لغزش امواجی با ارتفاع نسبتا زیاد در حدود 4 تا 5 متر را دریافت می‌کنند، در حالی که در نواحی دورتر مانند سواحل انزلی ارتفاع امواج کمتر از 2 متر است.
او ادامه داد: سواحل روبه‌روی ناحیه زمین لغزش یعنی نواحی مجاور مصب رودخانه سفیدرود اولین ناحیه‌ای هستند که امواج سونامی پس از گذشت تقریبا 15 دقیقه از وقوع زمین لغزش به آنها برخورد می‌کنند.
تبدیل شدن سواحل خزر به کانون‌های گرد و غبار
به اعتقاد محققان اقلیم‌شناس، عقب‌نشینی دریای کاسپین موجب شده که در کرانه‌های این دریا رسوبات ریزدانه همراه با نمک تجمع یابد و لذا زمانی که در معرض باد قرار می‌گیرد، به کانون‌‌های گرد و غبار تبدیل می‌شود. فرید مجتهدی در وبینار با موضوع مخاطرات هواشناسی خزر که در محل پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی برگزار شد، با بیان اینکه منطقه دریای کاسپین با پدیده گرد و خاک مواجه است، گفت: در سال 1397 حدود 22 روز حوزه کاسپین دستخوش توفان‌های گرد و غبار بوده و در سال جاری این منطقه به مدت دو روز درگیر توفان بسیار شدید گرد و غبار بوده است. او منشا اصلی این توفان‌ها را کشورهای حوزه دریای خزر چون روسیه و کانون‌های داخلی دانست و اظهار کرد: برای رفع این چالش نیاز به کار کارشناسی است. مجتهدی ادامه داد: در این میان منبع خطرناک دیگری وجود دارد که کمتر به آن توجه شده و آن آزادسازی سواحل به دلیل عقب‌نشینی آب دریای کاسپین است. بر اساس مطالعاتی که در این زمینه انجام دادیم، مشاهده کردیم آب این دریا حدود 200 متر عقب‌نشینی دارد و این امر سبب شده که در کرانه‌های این دریا تل‌های ماسه‌ای بزرگی مشاهده شود. این محقق حوزه اقلیم‌شناسی خاطرنشان کرد: سواحل آزاد شده حاوی میلیون‌ها تن رسوبات ریزدانه همراه با نمک است که در معرض باد قرار دارند و در آینده این منطقه تبدیل به کانون گرد و غباری خواهد شد که کلیه تاسیسات شهری و گردشگری و زندگی مردم را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
او با تاکید بر اینکه در سال جاری در زمانی که خزر با بادهای گرم مواجه بوده است، توفان‌های گرد و خاک بر اثر وزش بادهای جنوبی رخ داد، یادآور شد: از سال 91 تعادل اکولوژی این منطقه به دلیل ندانم‌کاری‌ها و عدم مدیریت از بین رفته است. ما دچار اختلال هستیم و باید خود را با آن سازگار کنیم.