بزرگنمايي:
پیام سپاهان- اگرچه طی سال‌های گذشته نسبت به وقوع پدیده
فرونشست زمین در اصفهان هشدار داده شد، اما متأسفانه طی یک سال گذشته
نشانه‌های این سرطان پیشرونده خود را در قالب ترک‌ها و ریزش‌های مختلف در
شهر اصفهان نمایان کرده است. آمارها و اعداد متفاوتی از نرخ فرونشست زمین
در مناطق مختلف اصفهان منتشر شده و مطابق آخرین آمار نرخ سالانه فرونشست
زمین در اصفهان 18 سانتیمتر است.
از 600 دشت کشور، بالغ بر300 دشت دچار
بحران فرونشست هستند که از میان آنها تنها یک دشت شامل شهری با دو و نیم
میلیون جمعیت و 6 هزار بنای تاریخی است که این موضوع توجه ویژه‌ای می‌طلبد.
متأسفانه امروز شاهد آثار فرونشست زمین و ترک‌های آن در نقاط مختلف شهر
اصفهان و بناها و پل‌های تاریخی این شهر هستیم. اگرچه نشانه ترک‌های
فرونشست زمین در پل خواجو، پل چوبی، سی‌وسه پل، مارنان، میدان نقش‌جهان،
مسجد امام(ره)، مسجد حکیم، مسجد سید، شهرک نیروی هوا، شهرک کاوه، خانه
اصفهان و .... به وضوح نمایان است، اما هنوز برخی مدیران گویا در عمل
پیشروی این پدیده را باور ندارند و یا مقابله با آثار فرونشست زمین در
اولویت آنها نیست. چندی پیش نیز یکی از مسئولین، افزایش جمعیت را فرونشست
زمین مهم‌تر دانست و یا برخی نمایندگان اصفهان در مجلس این چالش و بحران
جدی اصفهان هنوز در اولویت برنامه‌هایشان نیست. البته روز گذشته اعضای
شورای شهر اصفهان، شهردار اصفهان، به همراه کارشناسان و اساتید فن از آب
منطقه‌ای، آب و فاضلاب، میراث فرهنگی، مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و مدیر
مرکز راه، مسکن و شهرسازی اصفهان و .... با حضور در مناطق مختلف شهر
اصفهان، وضعیت اماکن و ابنیه درگیر با پدیده فرونشست زمین را از نزدیک مورد
بررسی کردند، اما در این بازدید جای دادستان اصفهان، نمایندگان اصفهان در
مجلس، مسئولان استانداری خالی بود.
مسجد و حمام علیقلی آقا،
بیمارستان غرضی، شهرک کاوه از جمله مکان‌های مورد بازدید این گروه بود که
مسجد علی‌قلی‌آقا نخستین مکان مورد بازدید بود.
مجید نادرالاصلی، رئیس کمیسیون ویژه آب و
مناطق کم برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان این بازدیدها را مفید و مؤثر
دانست و گفت: این برنامه در راستای انجام وظیفه ما در خصوص بررسی وضعیت
فرونشست زمین در اصفهان انجام شد. با مشاهده آثار این پدیده در بناها و
مکان‌های مختلف، دوستان و همراهان به اغنای لازم رسیدند و آنچه باید
می‌دیدند را از نزدیک دیدند.
وی افزود: در جلسات مختلف نسبت به بررسی موضوع و ارائه راهکارهای علمی برای مبارزه با این بحران اقدام خواهیم کرد.
احمد شریعتی، عضو شورای اسلامی شهر اصفهان نیز در حاشیه این بازدید گفت:
اثرات فرونشست زمین باید به عینه دیده شود تا برای همگان ملموس باشد. ما
امروز عمق این مسئله را از نزدیک دیدیم و بر اساس ارزیابی‌های علمی باید
راهکارهای مناسب را پیدا کنیم.
وی افزود: در این راستا بحران آب باید حل شود، زیرا ریشه این مشکل به برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی مربوط است.
بمب ساعتی اصفهان، هرلحظه در آستانه ترکیدن
رضا اسلامی، مدیرکل سازمان زمین‌شناسی استان اصفهان
در شروع این بازدید در مسجد علی‌قلی‌آقا با اشاره به اینکه هر چه به سمت
شمال اصفهان می‌رویم با توجه به بیشتر شدن ضخامت آبرفت، تعداد و عمق ترک‌ها
بیشتر است، گفت: مدل ترک‌ها در مسجد سید و شمال اصفهان متفاوت است، البته
تمام این ترک‌ها ناشی از فرونشست زمین است.
وی افزود: متأسفانه امروز شاهد ترک‌های
فرونشستی در مسجد، حمام و زورخانه علی‌قلی‌آقا، مسجد سید، مسجد 900 ساله
عتیق و یا سازه‌هایی با عمر 30 سال یا کمتر هستیم.
به گفته اسلامی متأسفانه امروز بسیاری از
مسئولان ما در اصفهان هنوز باور ندارند که فرونشست، این بمب ساعتی اصفهان،
هرلحظه در آستانه ترکیدن است.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد نجف‌آباد نیز
دراین‌باره توضیح داد: مطابق آمار شرکت آب منطقه‌ای، متوسط سطح آب زیرزمینی
منطقه برخوار پایین‌تر از 100 متر است؛ افت شدید سطح آب زیرزمینی در منطقه
دولت‌آباد سبب شده که تمامی 33 رشته قنات وجود در محل خشک شوند، تنها یکی
از رشته قنات‌های دولت‌آباد تا ضلع غربی کوه کرکس با طول تقریبی 40 کیلومتر
ادامه می‌یابد. روزگاری نیاکان ما با ظرافت، مهندسی هوشمندانه و زحمت
فراوان حفاری قنوات را شروع و پس از اتمام علاوه بر نگهداری مداوم،
بهره‌برداری کردند. بهره‌برداری زیاد از منابع آب زیرزمینی و خشکیدن خاک
سبب از بین رفتن و فراموشی تمام قنواتی شده که روزی دغدغه ساکنین قبلی این
دشت بوده است. سوالی که از ذهن می‌گذرد این است که آیا ممکن در آینده نیز
سازه‌هایی که با دغدغه، صرف هزینه و زمان بسیار در زمان حال ساخته می‌شود
در آینده به سبب خشکسالی شدید و گرمایش زمین متروکه و رها شوند؟
به گفته بهرام نادی، ضخامت سنگ‌بستر در آن
منطقه حدود 300 متر است که طی محاسبات صورت گرفته اکنون تنها 35 درصد آب
در آبخوان باقیمانده و 65 درصد آب را استفاده شده است. هر چند که در
محاسبات حجم آب زیر زمینی باقیمانده اختلاف نظر بین همکاران دانشگاهی و
متخصصین در این زمینه وجود دارد، بنابراین در خصوص افت و کاهش آب زیر زمینی
همگی دارای نظر واحد هستند.
3.8 میلیارد مترمکعب آب در آبخوان دشت اصفهان باقیمانده
وی با بیان اینکه سال 1361 متوسط سطح آب
زیرزمینی در منطقه برخوار 35 متر بود که امروز به پایین‌تر از 100 متر
رسیده است و امروز شاهد عوارض افت شدید سطح آب زیر زمینی هستیم، تاکید
کرد: در سال بارشی 1399 تا 1400 میزان آب سطحی ورودی به حوضه آبریز
زاینده‌رود حدود 825 میلیون مترمکعب و حجم آب خروجی از سد زاینده‌رود 745
میلیون مترمکعب بوده که سهم شرب 350 میلیون مترمکعب، کشاورزی 470 میلیون
مترمکعب، سهم تبخیر آب 30 میلیون مترمکعب، سهم صنعت 45 میلیون مترمکعب و
حدود 100 میلیون مترمکعب انتقال آب به خارج از حوضه توسط قرارگاه آب اعلام
شده است. مجموع این اعداد حکایت از کسری 210 میلیون مترمکعبی آب‌های سطحی
دارد که برای جبران کسری آب سطحی از منابع آب زیرزمینی برداشت شده است.
نادی گفت: براساس اطلاعات دفتر مطالعات
پایه آب در سال 1395، برداشت سالیانه از منابع آب زیرزمینی آبخوان اصفهان
برخوار 522 میلیون مترمکعب و نیز میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی در
سال1400 بر اساس اطلاعات سازمان آب منطقه‌ای برابر 311 میلیون مترمکعب بوده
است. با توجه به محاسبات و تخمین صورت گرفته 3.8 میلیارد مترمکعب آب در
آبخوان دشت اصفهان باقیمانده که مدت تخلیه کامل آبخوان 12 سال تخمین زده
می‌شود.
ترک‌های فرونشست در محله علی‌قلی‌آقا
به اعتقاد این دکتری ژئوتکنیک، شاید بتوان
در سازه دارای ترک‌های فرونشست زندگی کرد، اما بدون آب نمی‌توان زندگی
کرد، ترک‌های فرونشست قابل‌مشاهده حکایت از آسیب‌های جدی ناشی از افت شدید
منابع آب زیرزمینی است، بنابراین می‌توان دو مسیر را پیشرو داشت؛ یکی چشم
بستن بر روی واقعیت فرونشست اصفهان و انکار احتمالی آن و دیگری پذیرفتن
وجود فرونشست و پیگیری جدی در خصوص مقابله و کاهش عوامل فرونشست که همان
عدم برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی است.
در این بازدید یکی از اهالی محله علیقلی
آقا با اشاره به ترک‌های مسجد علی‌قلی‌آقا که طی یک سال گذشته به‌خصوص خود
را نشان داده، توضیح داد: از یک سال پیش شاهد ترک‌های بسیاری در مسجد
علی‌قلی‌آقا بودیم تا اینکه در بازدید کارشناسان متوجه شدیم اینها از نوع
ترک‌های کششی است. حتی در کف حیاط دوم مسجد و بخش دوم مسجد در چهار راستا
شاهد ترک‌های فرونشست هستیم و به‌نوعی اضلاع مسجد از هم دور می‌شود. امروز
طاق و چشمه مسجد علی‌قلی‌آقا به دلیل فرونشست زمین معکوس شده و احتمال ریزش
این طاق مسجد وجود دارد.
تمام ترک‌ها از ابتدا تا انتهای مسجد در
یک راستا وجود دارد در همین راستا در حمام علی‌قلی‌آقا نیز شاهد ترک‌های
دور شونده است. و همچنین امروز در برخی منازل اطراف مسجد و حمام
علی‌قلی‌آقا شاهد ترک‌ها فرونشست هستیم.
به گفته یکی از اهالی، در حالیکه برخی
خانه‌ها قدمتی کمتر از 20 تا 30 سال دارند، اما ترک‌های آنها به مراتب
بیشتر از حمام و مسجد علی‌قلی‌آقا با قدمت حدود 330 ساله است. ما طی یک سال
و نیم تا سه سال اخیر شاهد ترک‌های فرونشست زمین هستیم تا جایی که از
نگهداری این بنا در برابر آثار فرونشست عاجر هستیم.
کارشناسان بر این باورند که هیچ
راهکار صریحی برای جلوگیری از پیشروی فرونشست زمین به غیر از کاهش مصرف آب و
محدود ساختن برداشت از آبخوان دشت اصفهان- برخوار نداریم.
در ادامه به حمام علی‌قلی‌آقا در جوار
مسجد می‌رویم، اگرچه ضخامت آبرفت این منطقه از اصفهان نسبت به شمال اصفهان
کمتر است، اما در سرتاسر این بنای تاریخی شاهد ترک‌های فرونشست زمین هستیم.
به گفته اسلامی، مدیرکل سازمان زمین‌شناسی
اصفهان برخی از این ترک‌ها تازه است و با توجه به اینکه برخی دیوارهای این
حمام رنگ شده، اما داخل ترک‌ها خالی‌شده و این نشان از تازگی ترک‌ها دارد.
اگرچه در پهنه‌بندی زلزله، اصفهان جزو مناطق با ریسک پایین خطر زلزله است،
اما اگر زلزله‌ای در اصفهان رخ دهد بسیاری از خانه‌ها و بناهای تاریخی
اصفهان می‌خوابد. امروز فرونشست زمین اصفهان را در معرض خطری جدی قرار داده
است.
در ادامه به شهرک کاوه اصفهان می‌رویم،
گویی بمبی در اطراف منازل مسکونی زده‌اند، ترک‌ها بر در و دیوار خانه‌ها
به‌وضوح نمایان و عمق آنها زیاد است.
در نزدیکی این شهرک بیمارستان غرضی قرار
دارد. به گفته بهرام نادی، بیمارستان غرضی که سازه‌ای جدید و بتنی است و در
سال 1399 این محل مرمت و مجدداً دچار ترک شده است. بیمارستان‌ها با ضریب
اهمیت بیشتری نسبت به ساختمان‌های عمومی طراحی می‌شوند و این سازه‌ها باید
قابلیت بهره‌برداری بی‌وقفه در شرایط وقوع زلزله را داشته باشند که
متأسفانه تحت اثر فرونشست تحمل وزن خود را ندارند. اگر عوارض فرونشست زمین
در گوشه و کنار شهر اصفهان به‌صورت پراکنده مشاهده می‌شود، امروز به‌وضوح
در بخش وسیعی از شهرک کاوه و خیابان سعدی قابل مشاهده است. بر اساس نتایج
دستگاه‌های موقعیت‌یاب مکانی (GPS) نصب شده در محدوده شمال شرقی پل چمران،
این محدوده دارای فرونشست 12 سانتیمتر در سال است.
با هماهنگی، داخل یکی از خانه‌های شهرک
کاوه می‌رویم. کف پارکینگ خانه فرورفته و دیوارهای پارکینگ از کف و سقف
فاصله گرفته است. وارد می‌شویم. ترک‌های عمیق فرونشست بر در دیوار خانه
نمایان است. فرونشست زمین حتی به داخل اتاق‌خواب دختر بچه‌ای در طبقه اول
رسیده و ترک‌های آن موجب جدا شدن دو دیوار و سقف از هم و ترک‌های عمیقی شده
است که اهالی این منزل، این ترک‌ها را با چسب کاغذی پوشانده‌اند.
بهرام نادی به بازدیدکنندگان توضیح داد که امروز
تمام ساختمان‌های شمال شهر اصفهان از شهرک کاوه، خانه اصفهان تا شهرک
نیروی هوایی و .... همه و همه درگیر فرونشست هستند و اگرچه طراحی و اجرای
سازه‌های جدید مطابق آیین‌نامه‌های ملی صورت گرفته است، اما به دلیل برداشت
بی‌رویه آب از آبخوان و ضخامت زیاد آبرفت، سازه‌های جدید نیز در برخی
موارد دچار چرخش و ترک شده‌اند.
در بازدید از داخل یکی دو خانه واقع در
شهرک کاوه اصفهان ترک‌های فرونشست به‌وضوح دیده می‌شود. در پارکینگ این
خانه سطح زمین به سمت پایین رفته بین زمین و دیوار فاصله زیادی ایجاد شده
است. در نمای یکی از خانه‌ها ترک فرونشست به حدی است که یک دست از داخل آن
عبور می‌کند.
به گفته بهرام نادی، امروز 73 درصد
لوله‌های فاضلاب شهری در خیابان‌های آپادنا، حکیم نظامی، میر، نظر و ...
پوسیده است، در حالیکه عمر مفید لوله‌های سیمانی بین 30 تا 35 سال است. اگر
فاضلاب موجود در اصفهان را تصفیه به آبخوان برگردانیم و همچنین بهره‌وری
درست از منابع آب داشته باشیم می‌توان با بخشی از آثار فرونشست زمین مقابله
کرد.
اینجا بیمارستان غرضی واقع در منطقه شمالی
اصفهان و نزدیک شهرک کاوه است، البته اجازه ورود به خبرنگاران و عکاسان به
داخل این بیمارستان داده نشد و تنها برخی از اعضای شورای شهر، مدیریت
بحران اصفهان و ... مدت کوتاهی از داخل این بیمارستان بازدید و ترک‌های
داخل آن را مشاهده کردند.
ترک‌های فرونشست در اتاق عمل بیمارستان غرضی اصفهان
به اعتقاد کارشناسان اگر به این نشانه‌ها
توجه نکنیم مشکل‌ساز می‌شود و باید با برنامه‌ریزی از روند پیشروی فرونشست
زمین در شهر اصفهان جلوگیری شود.
آرش علیزاده نوحی-، رئیس بیمارستان غرضی
اصفهان نیز در این بازدید، گفت: قسمتی از اتاق عمل بیمارستان غرضی به‌طور
ناگهانی ترک خورد و کاشی‌های آن بدون هیچ ضربه‌ای دچار ریزش شد، البته این
موضوع را فوراً به مراجع ذیربط اطلاع‌رسانی کردیم که گفته شد نیازمند بررسی
است و شرکتی اعلام کرد که این بررسی مستلزم هزینه بالایی در حدود 350
میلیون تومان است به این دلیل، کار بررسی متوقف شد.
وی همچنین افزود: در بخش جراحی دو
بیمارستان شاهد ترک‌های فرونشست زمین هستیم که اسلامی مدیرکل سازمان
زمین‌شناسی اعلام کرد که امکان نصب هشت دستگاه جی‌پی‌اس در بیمارستان غرضی
وجود دارد.
تأمین آب اصفهان موضوعی جدی است
بعد از بازدید از داخل بیمارستان، رئیس
کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان گفت: از
ابتدای تشکیل دوره ششم شورای شهر اصفهان موضوع آب به‌عنوان یک اولویت مطرح
شد و در این رابطه جلسات مختلفی برگزار و اقدامات مختلفی انجام شده است.
مجید نادرالاصلی افزود: با ایجاد سند
راهبردی آب و همچنین تشکیل دبیرخانه فرهنگی زاینده‌رود سعی کردیم این هشدار
را به گوش مردم و مسئولان کشوری برسانیم که تأمین آب موضوعی جدی است.
وی تأکید کرد: پدیده فرونشست علت‌های
مختلفی از جمله مشکلات ساخت‌وساز، رهاسازی غیراصولی آب دارد، اما نظر غالبی
که وجود دارد این است که سفره‌های زیرزمینی اصفهان به دلیل حساسیت جنس خاک
دچار تهی شدن شده است. تهی شدن سفره‌های زیرزمینی باعث ایجاد ترک‌ها و
شکاف‌های ریزودرشتی در گوشه و کنار اصفهان شده، به‌طوری‌که در آثار تاریخی و
حتی منازل مسکونی آثارش را برجا گذاشته است و در اقدام برای بازدید از
مناطقی که دچار فرونشست شده‌اند سعی شد حساسیتی بین متولیان ایجاد شود که
برای این مشکل چاره‌اندیشی کنند.
به گفته نادر الاصلی، در ادامه این بازدید
جلسات تخصصی ابتدای برای جلوگیری از رشد پدیده فرونشست و دوم چاره‌اندیشی
برای حل این مشکل برگزار می‌شود.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان نیز
در این بازدید گفت: یک طرح مطالعاتی در خصوص پدیده فرونشست در شهر اصفهان
به شهرداری ابلاغ شده است و نتایج این بازدیدهای میدانی در اختیار
کارشناسان قرار می‌گیرد.
منصور شیشه‌فروش گفت: برای رفع پدیده
فرونشست راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدتی براساس بازدیدهایی میدانی که در
مناطق مختلف شهر انجام شده، در نظر گرفته می‌شود.
وی افزود: بر اساس مصوبه استان قرار است
شهرداری و میراث فرهنگی برای جلوگیری از فرونشست پل‌ها و ابنیه تاریخی
اقداماتی را انجام دهند.
خطر فرونشست زمین بالاتر از بمب اتم
مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و
اکتشافات‌معدنی استان اصفهان گفت: مسئله فرونشست در اصفهان موضوعی جدید
نیست و 10 سالی است با آن درگیریم.
رضا اسلامی افزود: از سال 79 با قطع شدن
جریان اصلی زاینده‌رود تغذیه آبخوان‌های اصفهان با مشکلی جدی روبرو است،
علاوه براین با برداشت غیراصولی از آبخوان‌های اصفهان اضافه شد که اگر
چاره‌ای اندیشیده نشود به طور خوش‌بینانه در سال 1415 و به‌طور بدبینانه تا
سال 1409 دیگر آبی در آبخوان‌ها باقی نمی‌ماند.
به گفته مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و
اکتشافات‌معدنی استان اصفهان، اگر حقابه محیط زیستی اصفهان رعایت و به
دنبال آن آب در آبخوان‌ها جاری شود از مرگ آبخوان جلوگیری می‌شود، در واقع
صنعت و کشاورزی باید در اولویت‌های بعدی ما قرار گیرد و نه اولویت اصلی.
وی تاکید کرد: حتی اگر بمب اتم هم
در اصفهان برخورد می‌کرد خطرش خیلی کمتر از مرگ آبخوان‌های اصفهان بود.
وقتی مرگ آبخوان اتفاق می‌افتد، شبیه انسان بیماری است که زندگی‌اش نباتی
است و اگر چاره‌اندیشی نشود اصفهان به شهری تبدیل می‌شود که همیشه وابسته
به انتقال آب است که یا باید با تانکر و یا لوله آب به این منطقه منتقل شود
و دیگر در اصفهان کشاورزی نمی‌توان انجام داد، چراکه منابع آب زیرزمینی و
چاه نداریم.
در روایت فرونشست زمین باید بگوییم که همه
در یک کشتی نشسته‌ایم و شخصی نمی‌تواند بگوید قسمتی را که خود نشسته‌ام را
می‌خواهم سوراخ کنم، امروز کشتی دشت اصفهان- برخوار یکپارچه است و اگر
قرار است همه سوار آن شویم باید به فکر نجات آن باشیم.