بزرگنمايي:

پیام سپاهان - اصفهان- برخی از متخصصان بخش کشاورزی، طرح "اصلاح الگوی کشت" را به مثابه مفری انحرافی و ترفندی برای گریز از عواقب سوءمدیریت آب و بحران مبتلابه خشکسالی در اصفهان می‌دانند و معتقدند: تا زمانی که آبی در اختیار کشاورز نباشد، طرح یاد شده نیز ابتر و ناکارآمد خواهد بود.

به گزارش ایرنا، از نظر مُجریان و صاحبنظران، طرح اصلاح الگوی کشت سال‌هاست دستاویزی برای توجیه سوء مدیریت ها در حوزه آب از سوی مسوولان شده است و قابلیت اجرا شدن در شرق استان اصفهان را با توجه به حرارت 40 تا 60 درجه سانتیگرادی این خطه ندارد.
به همین مناسبت، میزگردی تخصصی تحت عنوان "اصلاح الگوی کشت، راهکارها و چالش‌ها" از سوی خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) مرکز اصفهان برگزار شد تا متخصصان و صاحبنظران حوزه کشاورزی برای واکاوی زوایای طرح مزبور به مثابه رهیافت جبران کمبود آب در استان به تعاطی نظر بپردازند، نظراتی که بر این گزاره متفق‌القول‌اند که اصلاح الگوی کشت، در اصل، رویکردی ناکارآمد و سازوکاری انحرافی برای دورزدن سوء مدیریت‌های جاری در حوزه آب بوده است.
فی‌الواقع، اینک بیش از چند دهه از زمان اجرای "طرح اصلاح الگوی کشت" در استان اصفهان می‌گذرد و همواره خاصه هنگام تشدید بحران خشکسالی، یکی از راه‌های صرفه‌جویی و مدیریت بهینه مصرف آب، تجویز کشت جایگزین و اصلاح الگوی کشت اعلام می‌شود.
این میزگرد با حضور پیمان فیروزنیا مدیر بخش زراعی و احمدرضا رییس‌زاده مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی، امیرهوشنگ جلالی عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی، مهدی بصیری عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان و اسفندیار امینی دبیر اجرای نظام صنفی کشاورزی این دیار برگزار شد.
شرکت‌کنندگان در این میزگرد، نفس طرح مزبور را غیرکارشناسانه و بی‌معنا خواندند زیرا اکنون استان اصفهان در حالی بر اساس همین طرح از کشت علوفه منع شده است که سایر شهرستان‌های واقع در حوزه مرکزی کشور عملاً به قُطب تولید علوفه مُبدل شده‌اند.
واقعیت این است که پس از گذشته سال‌ها از زمان اجرای طرح اصلاح الگوی کشت در اصفهان، این طرح روند کُند و بطئی بخود گرفته که یکی از دلایل آن، مقاومت کشاورزان در قبال اجرای طرح اعلام شده است اما باید دید اصل ماجرا چیست؟
طرح اصلاح الگوی کشت یا مفر گریز از سوءمدیریت آب
دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی اصفهان، دانشیار گروه مرتعداری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی و مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان، اصولا در باره انحرافی بودن طرح اصلاح الگوی کشت اتفاق نظر دارند.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان که خود یکی از مجریان اصلاح الگوی کشت است، گفت: طرح اصلاح الگوی کشت بخصوص در زمان برگشت محصولات گلخانه ای از دیگر کشورها مثل روسیه ناشی از تفوق دیدگاه‌های سیاسی و فنی آنها، قابل نقد و تامل است .
احمدرضا رییس‌زاده بیان داشت: اگرچه توسعه کشت گلخانه ای در راستای اشتغالزایی پایدار و افزایش درآمدزایی، همواره در قالب اصلاح الگوی کشت قابل دفاع است اما نباید این واقعیت را نیز از نظر دور داشت که سال گذشته در حالی کشت گلخانه ای محصولاتی مانند فلفل دلمه‌ای افزایش یافت که بدلیل فراهم نشدن زیرساخت‌هایی همچون خرید تضمینی، بازار فروش و صادرات، بسیاری از گلخانه‌داران متضرر شدند.
وی اظهار داشت:"ناکامی در حل مشکل زاینده رود باعث شد تا سیاستگذاران و استانداران(پیشین) برای ایجاد شهرک گلخانه‌ای و توسعه گلخانه‌ها در شرق استان، جهاد کشاورزی را تحت فشار قرار دهد."
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی اصفهان، توسعه گلخانه ها در شرق استان را با دمای بالای40 تا 65 درجه سانتیگراد مردود و غیرمنطقی دانست و گفت: با این حال، اکنون نیز نه تنها طرح توسعه گلخانه‌ها در شرق استان مطرح بلکه فراتر از سال های گذشته حتی بدان توصیه و تاکید شده است که اگر در سال های گذشته بدنبال توسعه یک هزار هکتاری گلخانه‌ها بودیم اکنون این رقم باید به 2 هزار هکتار برسد.
رییس زاده گفت: برای توسعه گلخانه ها در شرق استان باید سه پارامتر وجود آب پایدار، مطمئن و با کیفیت، دوم بررسی ملاحظات فنی و اقلیمی منطقه از جمله کیفیت خاک و آب و هوا و سوم بازار فروش محصول را در نظر گرفت درغیراین صورت هزینه تولید محصول گرانتر خواهد شد، برای نمونه اگر هزینه یک کیلوگرم خیار یا گوجه در غرب استان پنج هزار تومان شود بدلیل بی‌توجهی به شرایط اقلیمی شرق، این رقم به هفت هزار تومان خواهد رسید.
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی استان اصفهان با بیان‌اینکه هم اکنون محصولات گلخانه ای روی دست کشاورزان مانده و کمیسیون کشاورزی مجلس و مسوولان سیاسی و دیپلماتیک کشور نیز نتوانسته‌اند برای جلوگیری از برگشت محصولات صادراتی اقدامی کنند، گفت: هم اکنون کشورهای مختلف متقاضی خرید محصولات کشاورزی از همسایگان ما از جمله ارمنستان، قرقیزستان و بلاروس هستند اما حاضر به خرید محصولات ما نیستند.
رییس زاده گفت: با تمام این اوصاف، سطح زیر کشت گیاهان دارویی، زعفران و گل محمدی را در اصفهان 2 برابر افزایش دادیم و اراضی تولید پسته را از6 هزار هکتار به500 هزار هکتار رساندیم.
اصلاح الگوی کشت، رویکردی غیر از کشت‌های کنونی نیست
وی با بیان‌‎اینکه نمی‌توان اصلاح الگوی کشت را به شکل دستوری پیش بُرد و جز خشخاش که تنها محصول ممنوعه است، نمی توان از بقیه کشت‌های کنونی کشاورزان بدلیل صرفه اقتصادی آنها ممانعت کرد، خاطرنشان ساخت: اگر آب در اختیار کشاورز قرار بگیرد، خود او بخوبی می داند چه محصولی بکارد که هم بازار فروش داشته باشد و هم با میزان آب موجود به بهره‌وری بالاتر دست یابد.
دیدگاه مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی اصفهان در حالیست که پیمان فیروزنیا مدیر بخش زراعی جهاد کشاورزی استان نیز با اذعان براینکه اصلاح الگوی کشت اقدامی غیر از کشت‌های کنونی کشاورزان نیست، اظهار داشت: اجرای اصلاح الگوی کشت که در این سال‌ها بعنوان راهکار رفع بحران آب و خشکسالی مطرح می شود، بسادگی ممکن نیست و بطور قطع کشاورزی که سال‌ها لوازم و تجهیزات لازم را متناسب با نوع کشت خود فراهم کرده است برای تغییر کشت کنونی خود نیاز به بسته‌های تشویقی و تسهیلات ارزان قیمت و حمایت گرایانه دارد.
وی با بیان‌اینکه اقناع کشاورزان برای اصلاح الگوی کشت، خود سال‌های متمادی زمان می‌بَرد و همین مساله نیز عامل روند کُندی اجرای این طرح بوده است، گفت: اکنون کشت سیب ‌زمینی، گندم و غلات جزو برنامه‌های اصلاح الگوی کشت قرار دارد و با توجه به تعدد گاوداری‌ها در اصفهان به سمت تولید 600 هکتاری سویه علوفه رفته‌ایم و تولید قصیل جو را نیز به هشت هزار و 700 هکتار رساندیم.
مدیر بخش زراعی جهاد کشاورزی استان اصفهان با اشاره به اینکه برای تامین دانه ذرت مرغداری‌ها و دامداری‌ها و کاهش میزان واردات اقدام به تولید سویه دانه‌ای در حدود 75 هکتار کردیم، افزود: هم اکنون 30 درصد از محصول ذرت کشور در استان اصفهان کشت می شود.
30 درصد از سطح زیر کشت اصفهان را در اختیار نداریم
وی در پاسخ به این پرسش که هدف از اصلاح الگوی کشت صرفه‌جویی در آب بوده و با این اقدام چه میزان صرفه جویی صورت گرفته است، گفت: بالغ بر 30 درصد از سطح زیر کشت استان نیازمند آب زاینده‌رود است و به همین دلیل اکنون این مقدار از سطح کشت استان در اختیار ما نیست. 
مدیر بخش زراعی جهاد کشاورزی استان اصفهان افزود: تولید40 تُن قصیل جو به چهار هزارو 500 مترمکعب و تولید 40 تُن ذرت به 12 هزار مترمکعب آب نیاز دارد در حالی که ما با نصف این میزان آب، اقدام به افزایش تولید علوفه و سویه دانه‌ای کردیم.
حاضران در میزگرد ایرنا در ادامه، نبود آب حتی برای کشت گلخانه‌ای و محصولات کم آب‌بَر مثل گیاهان دارویی، آجیل و خشکبار، دانه‌های روغنی و غیره را یکی از دلایل خود برای انحرافی خواندن طرح اصلاح الگوی کشت ذکر کردند.
دانشیار گروه مرتعداری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به اینکه حتی برای اجرای اصلاح الگوی کشت نیز آبی وجود ندارد و چگونه بدون داشتن آب خواستار عملیاتی کردن این طرح هستند، گفت: با دستور نمی توان اصلاح الگوی کشت را بویژه در قطعات کوچک و برای تعداد کثیر کشاورزان اجرایی کرد زیرا عملیاتی کردن آن به ایجاد زیرساخت هایی نظیر بررسی سابقه کشت و کار در منطقه، مهارت کشاورز، ماشین‌آلات موجود، بازار فروش، محصول با ارزش افزوده بالا، میزان آب و زمان دسترسی و حجم آب موجود نیاز دارد.
مهدی بصیری با ضروری دانستن ایجاد بستر خرید تضمینی محصول و تخصیص یارانه‌ و نهاده‌های ارزان برای تشویق کشاورزان به اصلاح کشت افزود: طرح اصلاح الگوی کشت درواقع برای حذف صورت مساله سوء مدیریت در حوزه آب است.
وی ادامه داد: در طرح اصلاح الگوی کشت نیز سهم مشخصی از آب اختصاص داده می شود بنابراین با همین میزان آب نیز خودِ کشاورز، یا می‌تواند همه گستره زمین خود را به کشت محصولات کم آب بَر اختصاص دهد یا قطعات کوچکی از اراضی اش را صرف کشت محصولات پرآب بَر کند.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: در مناطق خاصی از استان اصفهان مثل بُرخوار و دشت رودشتین، بِن رود و جرقویه تفاوتی بین کشت و کارهای پُرآب و کم آب بَر نیست زیرا در این نقاط تبخیر کمتر صورت می گیرد و نفوذ آب مشکلی ایجاد نمی کند زیرا اراضی آنها به آب های زیرزمینی وصل می شود.
بصیری در پاسخ به این سووال که با توجه به وضعیت آب و هوای اصفهان و انتشار گرد و غبار سمی و شوری آب و خاک نامناسب، آیا کشت گیاهان دارویی یا آجیل و خشکبار توصیه می شود یا خیر، اظهار داشت: چگونه کشت گیاهان دارویی توصیه می شود در حالی که این محصولات اصولا بازار فروش ندارد و 50 هزار هکتار زمین را باید بر چه اساسی به کشت این نوع از گیاهان یا کشت های گلخانه‌ای اختصاص داد.
ارائه طرح اصلاح الگوی کشت در بزنگاه آغاز اعتراض کشاورزان
دانشیار گروه مرتعداری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: بخشی از زمین رها شده در شرق اصفهان شور است و با توجه به نرمی خاک شاهد وزش گرد و غبار به مدت 4 تا 5 ماه به سمت شهر اصفهان هستیم بنابراین امکان کشت گلخانه ای و محصولات کم آب بر در آنها نیست.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به اینکه رسوب کود شیمیایی، سموم و آفت‌های مختلف در زمین های کشاورزی عامل بیماری مردم می شود، ادامه داد: کشت گیاهان دارویی یا زعفران نیاز به تعداد زیادی نیروی کار دارد و با سطح وسیعی از کاشت آنها، بازار قیمت این محصولا نیز کاهش می یابد.
وی گفت: باید طبق ملاحظات زیست محیطی اصفهان اقدام به کشت و کار کرد کمااینکه کشت یونجه به نفع مردم منطقه است تا از هزاران کیلومتر آنسوتر مجبور به واردات آن نباشیم.
دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی اصفهان نیز که با دانشیار گروه مرتعداری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان هم‌عقیده است و طرح اصلاح الگوی کشت را صرفاً نقطه انحرافی برای گریز از سوءمدیریت در حوزه آب می داند که مقارن با نضج اعتراض کشاورزان اصفهانی به پدیده خشکسالی داغ می شود.
اسفندیار امینی معتقد است: بعد از سال‌ها هنوز متوجه نشده‌ام که رویکرد مدیران استان حل مساله زاینده‌رود است یا حل مشکل کشاورزان.
وی اجرای علمی طرح اصلاح الگوی کشت را غیرممکن خواند و خاطرنشان ساخت: از لحاظ فنی، تناوب زراعی در کشت و کار بسیار پُراهمیت است و باید طبیعت محصولات سرمادوست، گرمادوست، پهن برگ، باریک برگ و ریزبرگ را در نظر داشته باشیم تا بتوانیم بصورت طبیعی و بیولوژیک، آفات نباتی را از بین ببریم و خاک را حاصلخیز کنیم.
امینی افزود: تنها در این حالت می توان علف‌های هرز اراضی را مدیریت و با برداشت محصولات مختلف و تزریق عناصر مقوی، خاک را غنی سازیم.
دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی اصفهان با اشاره به اینکه شاید بدلیل کمبود آب، کاشت ارزن و زعفران مقرون به صرفه باشد اما این کار از نظر تناوب زراعی نیز درست نیست، خاطرنشان کرد: از سال 84 به بعد عملا زاینده رود به رودخانه‌ای فصلی تبدیل و از 16 ماه پیش آبی در این رودخانه جریان نداشته و تمام قنات‌ها و چاه‌ها نیز خشک شده و آبی در دسترس نیست با این حال چرا با وجود کسری آب شاهد کسری تولید محصولات نیستیم؟
تحقیقات موید الگوی کشت کشاورزان اصفهانی
امینی با اشاره به اینکه استفاده از روش‌هایی مثل آبیاری کم فشار، استخرسازی، کشت های گلخانه ای در این سال ها باعث شده که به میزان کسری آب شاهد کسری تولید محصول نباشیم، اظهار داشت: اصلاح الگوی کشت از سال 84 صورت گرفته اما طرح آن در سال های اخیر برای نیل به آب پایدار یا صرفه جویی در این زمینه، صرفاً یک مساله انحرافی بوده است.
وی بیان داشت: یک سال 20 هزار هکتار از اراضی استان را به کشت محصولاتی مانند مریم گلی، مرزنجوش، استخودوس و سُنبل طیب اختصاص دادیم که بدلیل فراهم نبودن بازار فروش در آن سال با ضررهای هنگفتی مواجه شدیم.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان بعنوان یکی دیگر از حاضران در میزگرد تاکید کرد: این سخن کشاورزان که می گویند میزان آب تخصیصی را اعلام کنید تا ما هم بر اساس همان میزان آب برنامه ریزی کنیم، حرف حقی است.
امیرهوشنگ جلالی خاطرنشان کرد: به مدت سه سال روی تمام جوانب طرح اصلاح الگوی کشت از نظر اقلیم شناسی، منابع آبی و اراضی، پژوهش و اطلاعات بسیاری جمع آوری کردیم که نتیجه تحقیقات ما نشان داد الگوی کشت فعلی کشاورزان اصفهانی مشکلی ندارد.
وی با بیان اینکه اصلاح الگوی کشت بتدریج در حال انجام است و دامنه تبعات آن خارج از حیطه اختیارات اداره جهاد کشاورزی است، ادامه داد: در حوزه قیمت گذاری‌، نرخ‌ها مرتب تغییر می کند و کشاورز هم نمی تواند تصمیمی برای سال های بعد خود بگیرد.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان تصریح کرد: بظاهر اجرای اصلاح الگوی کشت به بخش کشاورزی بازمی‌گردد اما اصولا باید بقیه سازمان‌ها در حوزه صادرات و واردات نیز به این حیطه ورود پیدا کنند که ماحصل آن معطوف به بخش کشاورزی است، بنابراین باید بر اساس سناریوهای مختلف، الگوهای کشت متفاوت ارائه شود.
وی نیز داعیه انحرافی خواندن طرح اصلاح الگوی کشت را تصدیق و در عین حال تاکید کرد: برای رسیدن به خروجی مناسب این میزگردها باید از توان استان‌های همجوار نیز بهره برد زیرا زاینده رود از سرشاخه آن تا پایین دست جریان دارد لذا پیچیدن نسخه جداگانه برای هر استان، تنها به تداوم مشکلات جاری کمک می کند از همین رو گاهی اوقات انحرافی خواندن طرح اصلاح الگوی کشت، بیراه نیست.
حضور نیافتن مسوولان حامی اجرای الگوی کشت در میزگرد
میزگرد تخصصی "اصلاح الگوی کشت، راهکارها و چالش‌ها" در حالی با حضور مجریان اصلی این طرح برگزار شد که مشارکت نکردن برخی از مسوولان حامی اجرای الگوی مزبور در این نشست، جای تاملِ داشت.
مشارکت نکردن مقامات استانی که همواره پیشنهاددهنده اصلاح الگوی کشت به جامعه کشاورزی بوده و هستند، مسوولان سازمان صمت که در ایجاد بازار و فراهم کردن زمینه صادرات و خرید تضمینی محصولات کشاورزی نقش بسزایی دارند، مدیران رسمی که باید شنونده سخنان مخالفان و موافقان طرح مزبور باشند و موانع پیش روی آن را بدانند و بالاخره خودِ مسوولانِ آب منطقه‌ای که نقش اصلی را در حوزه آب دارند، سبب شد تا نشست مورد بحث، بالمال بشکل کاملا یکطرفانه پیش برود.
در هر حال، طرح اصلاح الگوی کشت در حالی سال‌هاست بعنوان رهیافت برون‌رفت از بحران کم‌آبی در استان اصفهان از سوی متولیان امر توصیه می‌شود که از دید متخصصان، مجریان و دست اندکاران حاضر در نشست ایرنا، این طرح هیچ جایگاه و وزانت علمی و تخصصی ندارد.
از نظر متخصصان حاضر در این نشست، طرح اصلاح الگوی کشت نوعی مفریابی و بیراهه روی است زیرا تا زمانی که آبی وجود نداشته باشد، کشت محصولا کم آب برَ هم به نتیجه‌ای نخواهد رسید.
گفتنی است زاینده‌رود که نقشی اصلی و مؤثری در پایداری محیط زیست، تامین آب آشامیدنی، رونق کشاورزی، اقتصاد و گردشگری منطقه مرکزی و هستی تالاب گاوخونی دارد، در دهه‌های اخیر بدلیل برداشت‌ های غیرقانونی در بالادست، انتقال آب به حوضه های دیگر، تراکم جمعیت و کاهش نسبی بارندگی‌ها، به یک رودخانه با جریان دوره‌ای تبدیل و در پایین دست با خشکی مواجه شده است.
فی الواقع پدیده خشکسالی سال هاست جای جای کشورمان را فرا گرفته و بویژه در فلات مرکزی ایران بعنوان وسیع‌ترین منطقه با شرایط به نسبت شدیدتری همراه بوده است. 
مقایسه آمارها با یکدیگر نیز نشان می‌دهد که پس از چند سال، خشکسالی‌ بطور گسترده‌ای سراغ کشورمان آمده و منطقه مرکزی ایران و استان اصفهان نیز از تبعات آن در امان نمانده است.
در این میان، سال 1400 بر اساس اطلاعات مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی بعنوان خشک‌ترین و کم بارش‌ترین سال در 50 سال اخیر محصول می شود بطوریکه تا پایان شهریور امسال متوسط پرشدگی مخازن سدهای کل کشور حدود 40 درصد بوده است . 
در همین راستا، وضعیت ذخیره آب سد زاینده‌رود از خط قرمز هم عبور کرده و بر اساس آخرین اطلاعات ارائه شده توسط استاندار اصفهان، میزان آب موجود در سد زاینده‌رود حدود 170 میلیون متر مکعب بوده که تنها نزدیک به 68 درصد آن با توجه به محدودیت‌های فنی قابل برداشت است.
به عبارت دیگر، از میزان آب پشت سد زاینده‌رود تنها 114 میلیون متر مکعب قابل استفاده است و در حقیقت، ذخیره سد زاینده‌رود امسال به کمترین میزان خود در طول هشت سال اخیر رسیده است.
برچسب‌ها
وزارت جهاد کشاورزی کم آبی کشاورزی میزگرد ایرنا خشکسالی اصفهان
پروندهٔ خبری
خشکی زاینده رود و تالاب گاوخونی اصفهان